Вайна сусветаў (на белорусском языке)

- Што ж нам рабiць? - сказаў ён. - Няўжо гэтыя вылюдкi паўсюль? Няўжо зямля аддадзена пад iх уладу?

- Далёка адсюль да Санбэры?

- Толькi ж сёння ранiцай я служыў раннюю абедню...

- Абставiны памянялiся, - сказаў я спакойна. - Не гаруйце. Ёсць яшчэ надзея.

- Надзея!

- Так, надзея, нягледзячы на ўвесь гэты жах!

Я пачаў яму выкладваць свае думкi аб нашым становiшчы. Спачатку ён слухаў з цiкаўнасцю, але неўзабаве зноў стаў абыякавы i адвярнуўся.

- Гэта - пачатак канца, - перарваў ён мяне. - Канец. Дзень Страшнага суда. Людзi будуць малiць горы i скалы ўпасцi на iх i схаваць ад асобы, якая займае прастол.

Яго словы пацвердзiлi маю здагадку. Сабраўшыся з думкамi, я ўстаў i паклаў яму на плячо руку.

- Будзьце мужчынам, - сказаў я. - Вы проста разгубiлiся. Добрая вера, калi яна не можа супрацьстаяць няшчасцю. Падумайце, колькi разоў у гiсторыi чалавецтва бывалi землетрасеннi, патопы, войны i вывяржэннi вулканаў. Чаму бог павiнен быў зрабiць выключэнне для Ўэйбрыджа?.. Бог жа не страхавы агент.

Ён моўчкi слухаў.

- Але як мы можам выратавацца? - раптам спытаў ён. - Яны недасягальныя, яны бязлiтасныя...

- Можа быць, нi тое, нi другое, - адказаў я. - Чым больш магутныя яны, тым больш асцярожнымi i разумнымi павiнны быць мы. Адзiн з iх забiты тры гадзiны таму.

- Забiты? - усклiкнуў ён, зiрнуўшы на мяне. - Хiба можа быць забiты боскi вястун?

- Я бачыў гэта, - прадаўжаў я. - Мы з вамi трапiлi ў самую звалку i толькi ўсяго.

- Што гэта там мiгае ў небе? - нечакана спытаў ён. Я растлумачыў яму, што гэта сiгналы гелiёграфа i што яны азначаюць дапамогу, якую нясуць нам людзi.

- Мы знаходзiмся якраз у самай гушчы, хоць вакол усё спакойна. Мiльганне ў небе апавяшчае пра немiнучую навальнiцу. Вунь там, я так думаю, марсiяне, а ў баку Лондана, там, дзе пагоркi ўзвышаюцца над Рычмандам i Кiнгстанам, пад сховаю дрэваў капаюць траншэi i ўстанаўлiваюць зброю. Марсiяне, вiдаць, пойдуць па гэтай дарозе.

Не паспеў я кончыць, як ён ускочыў i перапынiў мяне жэстам.

- Слухайце! - сказаў ён.

З-за нiзкiх пагоркаў за рэчкаю даносiўся глухi гул аддаленай стральбы i якiсьцi далёкi жахлiвы крык. Потым усё зацiхла. На захадзе, высока, над дымам, што засцiлаў Уэйбрыдж i Шэпертон, паблiскваў бледны месяц.

- Нам трэба iсцi па гэтай сцежцы на поўнач, - сказаў я.

XIV

У ЛОНДАНЕ

Мой малодшы брат быў у Лондане ў той час, калi ва Ўокiнгу ўпаў першы цылiндр. Ён быў студэнт-медык i рыхтаваўся да будучага экзамену; да суботы ён нiчога не чуў аб прыбыццi марсiянаў. Ранiшнiя суботнiя газеты ў дадатак да вялiкiх спецыяльных артыкулаў пра Марс, пра жыццё на iм i гэтак далей надрукавалi даволi туманнае паведамленне, якое здзiўляла сваёй кароткасцю.

Паведамлялася, што марсiяне, напалоханыя наблiжэннем натоўпу, забiлi некалькi чалавек з дапамогай хуткастрэльнай пушкi. Тэлеграма заканчвалася словамi: "Марсiяне, хоць i здаюцца грознымi, не вылезлi з ямы, у якую ўпаў снарад, i, вiдаць, не могуць гэтага зрабiць. Магчыма, гэта выклiкана большаю сiлай зямнога прыцягнення". У перадавiцах асаблiва падкрэслiвалася гэта апошняя акалiчнасць.

Канешне, усе студэнты, якiя рыхтавалiся да экзамену па бiялогii ва ўнiверсiтэце, куды накiраваўся ў той дзень i мой брат, вельмi зацiкавiлiся паведамленнем, але на вулiцах не было асаблiвага ажыўлення. Вячэрнiя газеты выйшлi з сенсацыйнымi загалоўкамi. Але яны паведамiлi толькi пра рух войска да пусткi i пра палыхаючыя сасновыя лясы памiж Уокiнгам i Ўэйбрыджам. У восем гадзiн "Сент-Джэймс газэт" у тэрмiновым выпуску коратка паведамiла пра тое, што сапсаваўся тэлеграф. Меркавалi, што лiнiя пашкоджана соснамi, якiя ўпалi ў вынiку пажару. Гэтай ноччу - калi я ездзiў у Лезерхэд, i назад, яшчэ нiчога не было вядома пра бiтву.

Брат не турбаваўся пра нас, бо ведаў з газет, што цылiндр знаходзiцца па меншай меры за дзве мiлi ад майго дома. Ён збiраўся паехаць ка мне ў гэтую ноч, каб, як ён потым расказваў, паглядзець на пачвараў, пакуль iх не знiшчылi. Ён паслаў мне тэлеграму а чацвёртай гадзiне, а вечарам пайшоў у мюзiк-хол; тэлеграма да мяне так i не дайшла.

У Лондане ноччу з суботы на нядзелю таксама распачалася навальнiца, i брат мой даехаў да вакзала Ватэрлоо з рамiзнiкам. На платформе, з якой звычайна адпраўляецца дванаццацiгадзiнны цягнiк, ён даведаўся, што ў гэтую ноч цягнiкi чамусьцi не ходзяць да Ўокiнга. Чаму, ён так i не змог дабiцца: чыгуначная адмiнiстрацыя i тая дакладна нiчога не ведала. На вакзале было ўсё спакойна; чыгуначнiкi меркавалi, што адбылося крушэнне памiж Байфлiтам i вузлавой станцыяй Уокiнг. Вячэрнiя цягнiкi, якiя iшлi звычайна праз Уокiнг, накiроўвалiся праз Вiрджынiя-Уотэр цi Гiлфард. Многа клопатаў дадала чыгуначнiкам змена маршрутаў экскурсii саўтгемптонскай i портсмутскай Уваскрэснай лiгi. Нейкi рэпарцёр вячэрняй газеты, памылкова ўспрыняўшы брата за начальнiка руху (на якога брат быў крыху падобны), спрабаваў узяць у яго iнтэрв'ю. Нават чыгуначнiкi не тлумачылi крушэнне сувяззю з марсiянамi.

Пасля я чытаў у нейкай газеце, быццам яшчэ ранiцай у нядзелю "ўвесь Лондан быў наэлектрызаваны паведамленнямi з Уокiнга". У сапраўднасцi нiчога падобнага не было. Большасць жыхароў Лондана ўпершыню пачула пра марсiянаў толькi ў панядзелак ранiцай, калi ўсчалася панiка. Нават тыя, хто чытаў газеты, не адразу зразумелi спехам складзенае паведамленне. Большасць лонданцаў нядзельных газет не чытае.

Акрамя таго, лонданцы так упэўненыя ў сваёй асабiстай бяспецы, а сенсацыйныя чуткi такiя звычайныя ў газетах, што нiхто не быў асаблiва заклапочаны наступнай заяваю:

"Учора, каля сямi гадзiн вечара, марсiяне выйшлi з цылiндра i, рухаючыся пад аховай бранi з металiчных шчытоў, дазвання разбурылi станцыю Ўокiнг, вакольныя дамы i знiшчылi цэлы батальён Кардыганскага палка. Падрабязнасцi невядомыя. Кулямёты "максiм" былi бяссiльныя супраць iх бранi; палявыя пушкi былi выведзены са строю. У Чэртсi накiраваны раз'езды гусараў. Марсiяне, верагодна, пацiху рухаюцца к Чэртсi цi Вiндзору. У Заходнiм Сэрэi пануе трывога. Робяцца земляныя ўмацаваннi, каб перагарадзiць доступ да Лондана". Гэта было надрукавана "Сандзiсан", а ў "Рэферы" жартаўлiвы фельетанiст пiсаў, што ўсё гэта падобна на панiку ў вёсцы, дзе нечакана разбегся вандроўны звярынец.

Нiхто ў Лондане толкам не ведаў, што такое гэтыя бранiраваныя марсiяне, але чамусьцi панавала чутка, што пачвары вельмi непаваротлiвыя; "поўзаюць", "з цяжкасцю валакуцца" - вось выразы, якiя сустракалiся амаль ва ўсiх першых паведамленнях. Нiводная тэлеграма не складалася вiдавочцамi падзеяў. Нядзельныя газеты друкавалi экстранныя выпускi па меры атрымання свежых навiнаў i нават калi iх не было. Толькi вечарам газеты атрымалi ўрадавае паведамленне, што насельнiцтва Ўолтана, Уэйбрыджа i ўсёй акругi эвакуiруецца ў Лондан, - i болей нiчога.

Ранiцаю брат пайшоў у царкву пры бальнiцы, усё яшчэ не ведаючы пра тое, што здарылася мiнулай ноччу. У пропаведзi пастыра ён улавiў туманныя намёкi на якоесьцi ўварванне; акрамя таго, была прачытана асобная малiтва пра дараванне мiру. Выйшаўшы з царквы, брат купiў нумар "Рэферы". Устрывожаны навiнамi, ён адправiўся на вакзал Ватэрлоо даведацца, цi адноўлены чыгуначны рух. На вулiцах было звычайнае святочнае ажыўленне - омнiбусы, экiпажы, веласiпеды, многа па-святочнаму апранутых людзей. Нiхто не быў асаблiва ўсхваляваны нечаканымi навiнамi, якiя выкрыквалi газетчыкi. Усе былi заiнтрыгаваныя, але калi хто непакоiўся, то не за сябе, а за сваiх родных па-за горадам. На вакзале ён упершыню пачуў, што на Вiндзор i Чэртсi цягнiкi не ходзяць. Насiльшчыкi сказалi яму, што са станцый Байфлiт i Чэртсi прыйшло ранiцаю некалькi важных тэлеграм i што цяпер тэлеграф чамусьцi не працуе. Брат не мог дабiцца ад iх больш дакладных звестак. "Каля Ўэйбрыджа адбываецца бiтва" - вось усё, што яны ведалi.

Рух цягнiкоў быў парушаны. На платформе стаяў натоўп у чаканнi прыезду знаёмых i родных з паўднёвага захаду. Якiсьцi сiвы джэнтльмен услых лаяў Паўднёва-Заходнюю кампанiю.

- Iх трэба падцягнуць! - бурчаў ён.

Прыйшлi адзiн-два цягнiкi з Рычманда, Путнi i Кiнгстана з пасажырамi, якiя выехалi на свята пакатацца ў лодках; гэтыя людзi расказвалi, што шлюзы запёртыя i што адчуваецца трывога. Мой брат разгаварыўся з маладым чалавекам у сiнiм спартыўным гарнiтуры.

- Куча народу едзе ў Кiнгстан на павозках, на драбiнах, на чым папала, з куфрамi, з усiм скарбам, - расказваў той. - Едуць з Молсi, Уэйбрыджа, Уолтана i гавораць, што каля Чэлсi чуваць кананада i што кавалерысты раiлi iм як найхутчэй выбiрацца, бо наблiжаюцца марсiяне. Мы чулi стралянiну з пушак каля станцыi Хэмптан-Корт, але падумалi, што гэта гром. Што азначае ўся гэта чартаўшчына? Марсiяне ж не могуць вылезцi з сваёй ямы, праўда?

Мой брат нiчога не мог адказаць.

Крыху счакаўшы, ён зазначыў, што нейкая невыразная трывога перадаецца i пасажырам падземнай чыгункi; нядзельныя экскурсанты пачалi чамусьцi раней часу вяртацца з усiх паўднёва-заходнiх ваколiцаў: з Барнса, Уiмблдона, Рычманд-парка, К'ю i iншых; але нiхто не мог нiчога паведамiць, акрамя туманных чутак. Усе пасажыры, што вярталiся з канечнай станцыi, здавалася, былi чымсьцi занепакоены.

Каля пяцi гадзiн вакзальная публiка была вельмi здзiўлена адкрыццём руху памiж Паўднёва-Заходняй i Паўднёва-Усходняй лiнiямi, звычайна закрытага, а таксама паяўленнем воiнскiх эшалонаў i платформаў з цяжкiмi гарматамi. Гэта былi гарматы з Вулвiча i Чатама для абароны Кiнгстана. Народ жартаваў з салдатаў: "Яны вас з'ядуць", "Iдзём утаймоўваць звяроў" - i гэтак далей. Неўзабаве паявiўся атрад палiцэйскiх i пачаў ачышчаць вакзал ад публiкi. Мой брат зноў выйшаў на вулiцу.

Званы клiкалi на вячэру, i калона дзяўчат з Армii выратавання з песнямi iшла па Ватэрлоо-роўд. На мосце натоўп цiкаўных глядзеў на дзiўную бурую пену, якая таксама плыла па цячэннi. Сонца садзiлася, вежы Бiг-Бэна i Палаты Парламента выразна вырысоўвалiся на ясным спакойным небе; яно было залацiстае, з чырванавата-лiловымi палосамi. Гаварылi, што пад мостам праплыло мёртвае цела. Нейкi чалавек, сказаўшы, што ён ваенны з рэзерву, паведамiў майму брату, што заўважыў на захадзе сiгналы гелiёграфа.

На Велiнгстон-стрыт брат убачыў бойкiх газетчыкаў, якiя толькi што выбеглi з Флiт-стрыт з яшчэ сырымi газетамi, спярэшчанымi ашаламляльнымi загалоўкамi.

- Страшэнная катастрофа! - выкрыквалi яны адзiн перад адным на Велiнгстон-стрыт. - Бой пад Уэйбрыджам! Падрабязнае апiсанне! Марсiяне адкiнуты! Лондан у небяспецы!

Брату давялося заплацiць тры пенсы за нумар газеты.

Толькi цяпер ён зразумеў, наколькi страшэнныя i небяспечныя гэтыя пачвары. Ён даведаўся, што гэта не проста кучка маленькiх непаваротлiвых стварэнняў, а разумныя iстоты, якiя кiруюць гiганцкiмi механiзмамi, могуць хутка перамяшчацца i знiшчаць усё жывое на сваiм шляху i супраць iх бездапаможныя самыя дальнабойныя пушкi.

Iх апiсвалi, як "агромнiстыя павукападобныя машыны, амаль у сто футаў вышынёю, здольныя перамяшчацца з хуткасцю экспрэса i выкiдваць iнтэнсiўны цеплавы прамень". Замаскiраваныя батарэi, галоўным чынам з палявых гарматаў, былi ўстаноўлены каля Хорселскай пусткi Ўокiнга па дарозе на Лондан. Былi заўважаны пяць баявых машын, якiя рухалiся к Тэмзе; адна з iх дзякуючы выпадку была знiшчана. Звычайна снарады не дасягалi цэлi, батарэi iмгненна змяталiся цеплавым промнем. Гаварылася таксама пра цяжкiя страты ў войску; але паведамленнi былi падрыхтаваны ў аптымiстычным тоне.

Маўляў, марсiяне ўсё ж адбiтыя; аказалася, i iх можна перамагчы. Яны адступiлi да трохвугольнiка, утворанага трыма ўпаўшымi каля Ўокiнга цылiндрамi. Разведчыкi з гелiёграфамi акружылi iх. Тэрмiнова падвозяцца пушкi з Вiндзора, Портсмута, Олдэршота, Вулвiча i нават з поўначы. Мiж iншым, з Вулвiча дастаўлены дальнабойныя дзевяностапяцiтонныя гарматы. Устаноўлена каля ста шасцiдзесяцi пушак, галоўным чынам для абароны Лондана. Нiколi яшчэ ў Англii з такой хуткасцю i ў такiх маштабах не праводзiлася канцэнтрацыя ваенных сiл. Трэба спадзявацца, што ўсе наступныя цылiндры будуць надалей знiшчацца асобнай звышмагутнай шрапнеллю, якая ўжо падрыхтавана i рассылаецца. Становiшча, гаварылася ў паведамленнi, безумоўна, сур'ёзнае, але насельнiцтва не павiнна паддавацца панiцы. Безумоўна, марсiяне страшэнныя, але ж iх усяго каля дваццацi супраць мiльёнаў людзей.

Улады мелi ўсе падставы лiчыць, прымаючы пад увагу велiчыню цылiндра, што ў кожным з iх не больш чым пяць марсiянаў. Усяго, значыць, iх пятнаццаць. Па крайняй меры, адзiн з iх ужо знiшчаны, можа, i болей. Насельнiцтва своечасова папярэдзяць аб наблiжэннi небяспекi, будуць прыняты спецыяльныя меры для аховы жыхароў паўднёва-заходнiх прадмесцяў. Кончылася ўсё гэта тым, што Лондану паабяцалi бяспеку, выказалi цвёрдую надзею, што ўрад справiцца з усiмi цяжкасцямi.

Гэты тэкст быў надрукаваны буйнымi лiтарамi на яшчэ сырой паперы, без усялякiх каментарыяў. Цiкава было бачыць, распавядаў брат, як увесь астатнi матэрыял быў скарочаны, каб даць месца гэтаму паведамленню.

На Велiнгстон-стрыт нарасхват раскуплялi ружовыя лiсткi экстраннага выпуску, а на Стрэндзе ўжо чулiся выкрыкi цэлай армii газетчыкаў. Публiка саскоквала з омнiбусаў у пагонi за газетай. Паведамленне ўсхвалявала i растрывожыла натоўп. Брат расказваў, што аканiцы магазiна геаграфiчных карт на Стрэндзе былi расчынены i якiйсьцi чалавек у святочным гарнiтуры, у лiмонна-жоўтых пальчатках, паявiўшыся ў вiтрыне, спехам прымацоўваў да шкла карту Сэрэя.

Праходзячы па Стрэндзе да Трафальгар-сквера з газетай у руцэ, брат сустрэў бежанцаў з Заходняга Сэрэя. Нейкi мужчына ехаў у павозцы, падобнай на цялежку зяленiўшчыка; у ёй сярод накiданага хатняга скарбу сядзелi яго жонка i два хлопчыкi. Ён ехаў ад Вестмiнстэрскага моста, а следам рухалася фура для сена; на ёй сядзелi пяць цi шэсць чалавек, добра апранутых, з чамаданамi i клункамi. Твары бежанцаў былi напалоханыя, яны рэзка адрознiвалiся ад апранутых па-нядзельнаму пасажыраў омнiбусаў. Элегантная публiка, высоўваючыся з кебаў, здзiўлена глядзела на iх. Каля Трафальгар-сквера бежанцы прыпынiлiся ў нерашучасцi, потым павярнулi на ўсход па Стрэндзе. Затым праехаў чалавек у рабочай вопратцы на старынным трохкалёсным веласiпедзе з маленькiм пярэднiм колам. Ён быў бледны i ўвесь брудны.

Мой брат павярнуў к Вiкторыя-стрыт i сустрэў новы натоўп бежанцаў. У яго прамiльгнула думка, што ён, можа быць, убачыць мяне. Ён звярнуў увагу на надзвычай вялiкую колькасць палiсменаў, якiя рэгулявалi рух. Некаторыя з бежанцаў размаўлялi з пасажырамi омнiбусаў. Адзiн пераконваў, што бачыў марсiянаў. "Паравыя катлы на хадулях, гавару вам, i крочаць, як людзi". Большасць бежанцаў была ўсхвалявана i ўзрушана.

Рэстараны на Вiкторыя-стрыт былi перапоўнены бежанцамi. На ўсiх вуглах тоўпiлiся людзi, чыталi газеты, жыва размаўлялi i моўчкi глядзелi на гэтых незвычайных нядзельных гасцей. Бежанцы ўсё прыбывалi; пад вечар, па словах брата, вулiцы былi падобныя на Хай-стрыт у Эпсоме ў дзень скачак. Мой брат распытваўся ў многiх бежанцаў, але яны давалi вельмi няпэўныя адказы.

Нiхто не мог паведамiць нiчога новага пра Ўокiнг. Адзiн чалавек пераконваў яго, што Ўокiнг поўнасцю разбураны яшчэ мiнулай ноччу.

- Я з Байфлiта, - сказаў ён. - Самым ранкам прыехаў веласiпедыст, забягаў у кожны дом i раiў уцякаць. Потым паявiлiся салдаты. Мы выйшлi паглядзець: на поўднi дым, скразны дым, i нiхто не прыходзiць адтуль. Потым мы пачулi гул гарматаў каля Чэртсi, i з Уэйбрыджа павалiў народ. Я запёр свой дом i таксама адышоў разам з другiмi.

У натоўпе чуўся гоман, лаялi ўрад за тое, што ён аказаўся няздольны адразу справiцца з марсiянамi.

Каля васьмi гадзiн у паўднёвай частцы Лондана выразна чулася кананада. На галоўных вулiцах яе заглушаў шум руху, але, спускаючыся цiхiмi завулкамi да ракi, брат выразна чуў гарматны гул.

А дзевятай гадзiне ён iшоў ад Вестмiнстэра назад да сваёй кватэры каля Рыджэнт-парка. Ён вельмi непакоiўся пра мяне, разумеючы, што становiшча трывожнае. Як i я ў ноч на суботу, ён заразiўся ваеннай iстэрыяй. Ён думаў пра нямыя, вычэкваючыя пушкi, пра табары бежанцаў, стараўся ўявiць сабе "паравыя катлы на хадулях" у сто футаў вышынёю.

Па Оксфард-стрыт праехала некалькi павозак з бежанцамi, на Мэрылебан-роўд таксама; але чуткi распаўсюджвалiся настолькi замаруднена, што Рыджэнт-стрыт i Портленд-роўд былi, як заўсёды, запоўнены народам, хоць дзе-нiдзе абмяркоўвалiся апошнiя падзеi. У Рыджэнт-парку, як заўсёды, пад рэдкiмi газавымi лiхтарамi прагульвалiся парачкi. Ноч была цёмная i цiхая, крыху душная; гул гарматаў даносiўся з перапынкамi; апоўначы на поўднi блiснула штосьцi накшталт зарнiцы.

Брат чытаў i перачытваў газету, трывога пра мяне ўсё расла. Ён не мог супакоiцца i пасля вячэры зноў пайшоў так сабе хадзiць па горадзе. Потым вярнуўся i дарэмна спрабаваў засесцi за свае запiсы лекцый. Ён не мог спаць апоўначы, яму снiлiся злавесныя сны, але не прайшло i дзвюх гадзiн, як яго разбудзiў стук дзвярных малаточкаў, тупанне ног па бруку, аддалены барабанны бой i царкоўныя званы. На столi ўспыхвалi чырвоныя водблiскi. З хвiлiну ён ляжаў i не мог зразумець, што адбылося. Надышоў ужо дзень цi ўсе страцiлi розум? Потым усхапiўся з пасцелi i падбег да вакна.

Яго пакой быў у мезанiне; расчынiўшы вакно, ён пачуў крыкi з абодвух канцоў вулiцы. З вакон высоўвалiся i пераклiкалiся заспаныя, паўапранутыя людзi. "Яны iдуць! - крычаў палiсмен, стукаючы ў дзверы. - Марсiяне наблiжаюцца!" - I спяшаўся да наступных дзвярэй.

З казармы на Олбэнi-стрыт чуўся барабанны бой i гукi трубы; з усiх цэркваў даносiўся бурны, нязладжаны набат. Стукалi дзверы; цёмныя вокны дамоў на супрацьлеглым баку ўспыхвалi жоўтымi агеньчыкамi.

Па вулiцы праiмчалася карэта: шум калёсаў раздаўся з-за вугла, перайшоў у аглушальны грукат пад акном i зацiх недзе ўдалечынi. Следам за карэтаю пранеслiся два кебы - авангард цэлай чарады экiпажаў, якiя iмчалiся да вакзала Чок-фарм, дзе можна было сесцi на спецыяльныя цягнiкi Паўночна-Заходняй дарогi, замест таго, каб спускацца да Юстана.

Мой брат доўга глядзеў з вакна ў тупой загадкавасцi; ён бачыў, як палiсмены перабягалi ад дзвярэй да дзвярэй, стукаючы малатком i абвяшчаючы ўсё тую ж дзiўную навiну. Раптам дзверы яго расчынiлiся i ўвайшоў сусед, якi займаў пакой насупраць; ён быў у кашулi, штанах i туфлях, падцяжкi абвiсалi, валасы былi ўзлахмачаныя.

- Што за чартаўшчына? - спытаў ён. - Пажар? Чаму такая валтузня?

Абодва высунулiся з вакна, стараючыся зразумець, што крычаць палiсмены. З бакавых вулiц павалiў народ, збiваючыся ў кучы на вуглах.

- У чым справа, чорт вазьмi? - спытаў сусед.

Мой брат нешта адказаў яму i пачаў апранацца, падбягаючы раз за разам да акна, каб бачыць, што адбываецца на вулiцы. З-за вугла выскачылi газетчыкi з надзвычай раннiмi выпускамi газет, крычучы на ўсё горла.

- Лондану пагражае ўдушэнне! Умацаваннi Кiнгстана i Рычманда прарваныя! Крывапралiтны бой у далiне Тэмзы!

У кватэрах нiжняга паверха, ва ўсiх суседнiх дамах i далей, у Парк-тэрасiс i на сотнi iншых вулiц гэтай часткi Мэрылебана; у раёне Вестбэрн-парка i Сент-Панкрэса, на захадзе i на поўначы - у Кiльберне, Сен-Джонс-Вудзе i Хэмпстэдзе; на ўсходзе - у Шордзiчы, Хайбэры, Хагерстоне i Хокстане; на ўсiм агромнiстым працягу Лондана, ад Iлiнга да Iстхема, людзi, працiраючы вочы, адчынялi вокны, выглядвалi на вулiцу, задавалi бессэнсоўныя пытаннi i спехам апраналiся. Па вулiцах пранеслася першае дыханне панiкi. Страх панаваў над горадам. Лондан, якi спакойна заснуў у нядзелю вечарам, прачнуўся вельмi рана ў панядзелак пад пагрозай смерцi.

Так як брат са свайго вакна не змог нiчога выяснiць, ён апусцiўся ўнiз i выйшаў на вулiцу. Над стрэхамi дамоў ружавела зара. Натоўп бежанцаў, якiя крочылi пяшком i ехалi ў экiпажах, з кожнай хвiлiнай усё большаў.

- Чорны дым! - чуў ён выкрыкi. - Чорны дым!

Было ясна, што панiка ахопiць увесь горад. Пастаяўшы ў нерашучасцi каля свайго пад'езда, брат паклiкаў газетчыка i купiў газету. Газетчык пабег далей, прадаючы газеты на хаду па шылiнгу, - гратэскнае спалучэнне карысцi i панiкi.

У газеце брат прачытаў сумнае данясенне галоўнакамандуючага:

"Марсiяне пускаюць вялiзныя клубы чорнай ядавiтай пары пры дапамозе ракетаў. Яны падавiлi агонь нашай артылерыi, разбурылi Рычманд, Кiнгстан i Ўiмблдон i паступова наблiжаюцца да Лондана, знiшчаючы ўсё на сваiм шляху. Спынiць iх немагчыма. Ад чорнага дыму няма iншага паратунку, акрамя неадкладных уцёкаў".

I толькi. Але i гэтага было дастаткова. Усё насельнiцтва вялiкага шасцiмiльённага горада напалохалася, замiтусiлася, кiнулася наўцёкi. Усе накiравалiся на поўнач.

- Чорны дым! - чулiся крыкi. - Агонь!

Званы суседнiх цэркваў бiлi набат. Адзiн экiпаж з прычыны няўмелага кiравання наляцеў сярод крыкаў i лаянкi на калоду для вадапою. Цьмянае жоўтае святло мiльгала ў вокнах дамоў; каля некаторых кебаў яшчэ гарэлi начныя лiхтары. А ўверсе разгаралася зара, бязвоблачная, ясная, спакойная.

Брат чуў тупат ног у пакоях i на лесвiцы. Яго гаспадыня выйшла на вулiцу, спехам накiнуўшы на сябе хламiду i шаль, за ёй выйшаў яе муж, мармычучы штосьцi невыразнае.

Калi брат нарэшце зразумеў, што адбываецца, ён хуценька вярнуўся ў свой пакой, схапiў усе наяўныя грошы - каля дзевяцi фунтаў, - паклаў у кiшэню i выйшаў на вулiцу.

XV

ШТО ЗДАРЫЛАСЯ Ў СЭРЭI

Якраз у той час, калi святар вёў са мною бессэнсоўную размову каля агароджы ў полi пад Галiфордам, а брат глядзеў на паток бежанцаў, што рухаўся па Вестмiнстэрскiм мосце, марсiяне зноў перайшлi ў наступ. Калi верыць блытаным распаведам, большасць марсiянаў заставалася да дзевяцi гадзiн вечара ў яме на Хорселскай пустцы, выконвала нейкую спешную работу, якая суправаджалася ўспышкамi зялёнага дыму.

Стала вядома, што трое марсiянаў выйшлi адтуль каля васьмi гадзiн i, асцярожна прасоўваючыся праз Вайфлiт i Пiрфард да Рыплi i Ўэйбрыджа, нечакана паявiлiся перад вартавымi батарэямi на фоне неба, асветленага заходам сонца. Марсiяне iшлi не шарэнгаю, а ланцужком, на адлегласцi прыкладна паўтары мiлi адзiн ад аднаго. Яны перамаўлялiся якiмсьцi дзiкiм рэвам, падобным на выццё сiрэны, то высокае, то нiзкае.

Гэта выццё i пальбу гарматаў Рыплi i Сен-Джордж-Хiла мы i чулi каля Верхняга Галiфорда. Артылерысты каля Рыплi - нявопытныя валанцёры, якiх не трэба было ставiць на гэткую пазiцыю, - далi ўсяго адзiн заўчасны i безвынiковы залп i, хто верхам, хто пешшу, кiнулiся ўрассыпную па апусцелым мястэчку. Марсiянiн, ступаючы цераз гарматы, а то i сярод артылерыстаў i нават не карыстаючыся цеплавым промнем, апярэдзiў iх i, такiм чынам, знянацку захапiў батарэi ў Пэйнс-Хiл-парку i знiшчыў.

Артылерысты ў Сент-Джордж-Хiле былi больш вопытныя i храбрыя. Прыхаваныя соснамi ад блiжэйшага да iх марсiянiна, якi не чакаў нападзення, яны навялi свае гарматы спакойна, як на парадзе, i, калi марсiянiн быў на адлегласцi каля тысячы ярдаў, далi залп.

Снарады разрывалiся вакол марсiянiна. Ён ступiў некалькi крокаў, пахiснуўся i ўпаў. Усе закрычалi ад радасцi, i зноў артылерысты набiлi свае гарматы. Марсiянiн, якi рухнуў, моцна завыў; у той жа час другi блiскотны гiгант, у адказ на выццё, паказаўся над дрэвамi з поўдня. Магчыма, снарад разбiў адну з ног трыножка. Другi залп быў безвынiковы, снарады пераляцелi цераз падбiтага марсiянiна i ўпалi на зямлю. У той жа час два другiя марсiянiны паднялi камеры цеплавога промня, накiроўваючы iх на батарэю. Снарады разарвалiся, загарэлiся сосны, з прыслугi, якая кiнулася наўцёкi, уцалела ўсяго некалькi чалавек.

Марсiяне спынiлiся i пачалi аб нечым раiцца. Разведчыкi, якiя назiралi за iмi, данеслi, што яны стаялi нерухома каля паўгадзiны. Падбiты марсiянiн няўклюдна выпаўз з-пад свайго каўпака - невялiкая бурая туша, здалёк падобная на грыбную нарасць, - i пачаў рамантаваць трыножак. А дзевятай гадзiне ён скончыў работу, i яго каўпак зноў паказаўся над лесам.

У пачатку дзесятай гадзiны да гэтых трох вартавых далучылiся яшчэ чатыры марсiянiны, узброеныя вялiкiмi чорнымi трубамi. Гэткiя ж трубы былi ўручаны кожнаму з трох першых. Пасля гэтага ўсе сем марсiянаў расцягнулiся ланцугом на роўнай адлегласцi адзiн ад аднаго, па крывой мiж Сент-Джордж-Хiлам, Уэйбрыджам i Сэндам, на паўднёвым захадзе ад Рыплi.

Як толькi яны рушылi з месца, з пагоркаў узвiлiся сiгнальныя ракеты, папярэджваючы батарэi каля Дзiтана i Эшэра. У той жа час чатыры баявыя машыны з чорнымi трубамi пераправiлiся цераз раку; дзве з iх паявiлiся перад мною i святаром, выразна вырысоўваючыся на фоне неба пасля заходу сонца. Мы, стомленыя i знясiленыя, iмклiва iшлi па дарозе на поўнач ад Галiфорда. Нам здавалася, што яны рухаюцца па аблоках, бо малочны туман ахiнуў палi i ўзнiмаўся да трэцi iх росту.

Убачыўшы iх, святар ускрыкнуў здушаным голасам i кiнуўся бегчы. Ведаючы, што не ўцяку, я збочыў крыху i папоўз сярод мокрага ад расы цярноўнiку i крапiвы ў шырокую канаву ўзбоч дарогi. Святар азiрнуўся, убачыў, што я раблю, i падбег да мяне.

Два марсiянiны спынiлiся; першы ад нас стаяў, павярнуўшыся да Санбэры; другi маячыў сiвой бясформенай масай пад вячэрняй зоркай над Стэйнсам.

Выццё марсiянаў зацiхла, i кожны з iх моўчкi заняў сваё месца на агромнiстай падкове, якая ахоплiвала ямы з цылiндрамi. Адлегласць памiж канцамi падковы была каля дванаццацi мiляў. Нiводнага разу яшчэ з часоў вынаходнiцтва пораху пабоiшча не пачыналася сярод такой цiшынi. З Рыплi было вiдаць тое ж, што бачылi мы: марсiяне адны ўзвышалiся ў густым змроку, асветленыя бледным месяцам, зорамi, водблiскам заходу сонца i чырванаватым зарывам над Сент-Джордж-Хiлам i лясамi Пэйн-Хiла.

Але супраць наступаючых марсiянаў паўсюдна - каля Стэйнса, Хаўнслоў, Дзiтана, Эшэра, Окхема, за пагоркамi i лясамi на поўдзень ад ракi i за роўнымi сакаўнымi лугамi на поўнач ад яе, прыхаваныя дрэвамi i дамамi, былi выстаўлены гарматы. Сiгнальныя ракеты ўзвiвалiся i рассыпалiся iскрамi ў змроку; батарэi лiхаманкава рыхтавалiся да бою. Варта было марсiянам толькi ступiць за лiнiю агню, як усе гэтыя нерухомыя людзi, i ўсе гэтыя пушкi, паблiскваючы ў ранiшнiх прыцемках, выбухнулi б навальнiчнай раз'юшанасцю.

Тысячы людзей, якiя прагульвалiся гэтай ноччу гэтак жа як я, несумненна, ламалi галовы над тым, цi разумеюць нас марсiяне. Цi зразумелi яны, што нас мiльёны i што мы арганiзаваныя, дысцыплiнаваныя i дзейнiчаем згодна? Цi для iх нашы выстрэлы, нечаканыя выбухi снарадаў, настойлiвая асада iх умацаванняў тое ж самае, што для нас нападзенне патрывожанага, разварушанага вулея? А можа, яны думаюць, што нас усiх можна знiшчыць? (У той час яшчэ нiхто не ведаў, чым харчуюцца марсiяне.) Сотнi такiх пытанняў непакоiлi мяне, пакуль я назiраў за вартавымi марсiянамi. Разам з тым я думаў аб супрацiўленнi, якое сустрэне iх на шляху ў Лондан. Цi выкапаны ямы-пасткi? Цi пашанцуе завабiць iх да парахавых заводаў у Хаўнслоў? Цi хопiць у лонданцаў мужнасцi ператварыць у новую полымнеючую Маскву свой агромнiсты горад?

Нам падалося, што мы бясконца доўга паўзлi па зямлi паўз плот, час ад часу цiкуючы з-за яго; нарэшце пачуўся гул аддаленага гарматнага выстрэлу. Затым другi - крыху блiжэй - i трэцi. Тады першы ад нас марсiянiн высока падняў сваю трубу i выстралiў з яе, як з пушкi, аж задрыжала ад грукату зямля. Марсiянiн каля Стэйнса паўтарыў тое самае. Пры гэтым пачуўся толькi гул выбуху: нi ўспышкi, нi дыму.

Гэтыя паслядоўныя выбухi настолькi мяне ўразiлi, што я, забыўшыся пра небяспеку, палез на плот паглядзець, што адбываецца каля Санбэры. Зноў раздаўся выстрэл, i вялiзны снарад праляцеў высока нада мною ў бок Хаўнслоў. Я хацеў убачыць цi дым, цi агонь, цi якую-небудзь iншую прымету яго разбуральнага дзеяння, але ўбачыў толькi цёмна-сiняе неба з адзiнокай зоркаю i белы туман, якi слаўся па зямлi. I нiводнага выбуху з таго боку, нiводнага выстрэлу ў адказ. Усё сцiхла. Прайшла пакутлiвая хвiлiна.

- Што здарылася? - спытаў святар, стоячы побач са мною.

- Адзiн бог ведае! - адказаў я.

Праляцеў i знiк кажан. Здалёк данёсся i замёр шум галасоў. Я глянуў на марсiянiна; ён хутка рухаўся на ўсход паўз бераг рэчкi.