Помоги проекту - поделись книгой:
Здаецца, што, як воск пад агнём, плавіцца цяжар у сэрцы. А яны гавораць, плявузгаюць языкамі. I як гэта можа не ўстыць увесь час плявацца пустымі словамі?..
— Не ведаю, як у каго, а ў мяне два ворагі ў сям’і,— гэта Міцька гундосіць, наліваючы па новай чарцы,— жонка і кошка. Першая з кішэні цягне, а другая — са стала.
— Ага, жонкі вам ворагі. А як ба ж жыць мусілі без нас, га? Увесь клопат на нашых руках. Вы ж, кабялі, дзеля аднаго ў сям’і: пасцель грэць. Што? Няпраўду я кажу? — Манька грэбліва ўсміхнулася.— Дзякуй Богу, што майго суджанага ў свой час прыбраў. А то цяперака клопатаў мела б па самую макаўку. Сінякоў і гузакоў столькі перанасіла я ад яго, што і ўспамінаць моташна. Так што. Міцька, маліся на жонку, рукі, ножкі цалуй, насуперак і слова не кажы. Выганіць — куды ты падзенешся? Я цябе не прыму — дужа ж ты нягеглы для мяне, ну, а Казіміраўна старая ўжо, каб на ложку з табою гойсаць.— Манька падперла галаву загарэлай рукою.— Я баба яшчэ ў самым саку,— з глыбокім сумам прагаварыла яна,— во і хлопец гэты наўрад ці ўтаймаваў бы мяне. Не, відаць, не. Хутка 6 спёкся. Яны, маладыя, як пеўнікі: туды-сюды — і на бок. А мне трэба цягавіты, з норавам, каб няспешкі і на ўсю сілу…
— Ты, дзеванька, зусім здурнела. Нешта вярзеш, як падвугольная… Андрэй у сыны табе годны. а ты ледзь не на сябе яго цягнеш. — Казіміраўна кульнула налітую чарку, паспешліва нюхнула акраец хлеба і захрумстала скрылём гурка.— Хлопца ж ты прывяла, каб Люську тваю ён пабачыў, іх хацела ты спарыць, а цяперака сама хвастом перад маладзёнам круціш. Шкода, што няма дзёгцю ці тавоту, я б табе наквэцала свярбучае месца. Праўду разумныя людзі кажуць, што калі ў бабы гарэлка ў роце, то і тая ў яе ў рабоце. Ты, падруга, не крывіся, калі дужа смыліць, то хапай аберуч Міцьку ды і памілуйцеся, а мы з Андрэйкам пра жыццё пагаворым. Ён для мяне стаў як родны, як мае сыночкі,— у Казіміраўны плаксіва задрыжэў голас,— ляжаць мае дубочкі-саколікі ў сырой зямлі, а я ўсё жыву, капчу белы свет. Сама сабе абрыдла, перад людзьмі сорам згубіла. Толькі ж і жывая ў труну не палезеш, вочы пяском не засыплеш…
Некалькі хвілін усе сядзелі моўчкі, кожны думаў пра сваё, аднаму яму вядомае. Пра тое, што балела і што хвалявала. Пустая пляшка з-пад гарэлкі стаяла пасярод стала. На ёй скрыжаваліся позіркі ўсіх, быццам на нейкім ідале або на святым. На тым, ад каго ці ад чаго залежаў лёс кожнага.
— Чаго вы пасалавелі? Не на памінках жа сядзім? — першая не вытрымала маўчання гаспадыня кватэры.— Стаў, Міцька, другую бутэльку, глытнём яшчэ па кроплі, во і павесялеем, пра любошчы падумаем. Жыць грэба весела, з размахам, каб ворагі нам зайздросцілі ды начэй не спалі. Зацягні, Казіміраўна, песню. У цябе ж голас, не раўнуючы, як у Зыкінай. Няхай мае дарагія суседзі зубамі паскрыгочуць. Будуць ведаць, што Манька жыве на шырокую нагу, капейкі не лічыць. Што ёсць каму заступіцца за мяне, безабаронную. Ну, Казіміраўна, пачынай, а мы ўсе разам і падсобім.
Казіміраўна села вальней на хісткім стульчаку, у адно імгненне выпрамілася і нягучна. хрыплавата запела:
Ёсць у полі азёрушка, там плавала вядзёрушка:
Саснова клёпка, дубова дверца — не цурайся
майго сэрца.
Застолле без прыкмет экстазу спявала. Андрэй жа зноў нырнуў у самога сябе.
…Марына зацята крочыла пад дажджом, пільна ўглядалася ў зямлю каля каменнай замкавай сцяны. Андрэй, як ні дзіўна, ледзь паспяваў за ёю. Усё, што адбывалася, нагадвала камедыю абсурду, нешта чужое і ненармальнае. Але ж Марыне патрэбны быў камень, і толькі той камень, які яна адчувала падсвядома, бачыла яго ўнутраным зрокам.
— Той камень халодны, як лёд, і гарачы, што агонь. Пад ім зямля плача, сыходзіць крывёю, як дзіця, прапоранае шворнам. Ты не хвалюйся, Андрэй. Я адразу яго адчую. Па маёй скуры прабяжыць сутарга. Так наказваў мне бацька праз сон.
Пры кожным Марыніным слове Андрэй адчуваў, як пад грудзямі ў яго скручваецца, сціскаецца страўнік, як хвалямі шугае кроў у вушы і скроні. А дождж узмацняўся. Вось ужо і хмары чапляюцца за сцены замка, ахутваюць бязлістыя дрэвы, засцяць позірк. Здаецца, што адна хвіліна — і іх чорныя калматыя аўчыны абрынуцца на плечы.
«Божа мой, чаму так хутка цямнее. Не можа быць, каб на полудзень насунуўся вечар. Божа мой, што гэта…» Ледзь толькі мільганулі гэтыя думкі ў галаве Андрэя, як грымнуў раскацісты пярун і неба раскалола маланка. Хлопец аж прысеў ад нечаканасці, і каленкі хруснулі так, што падалося, іх гул пераламіў перуновыя раскаты.
Андрэй паспешліва агледзеўся: Марына ішла, быццам нічога не здарылася.
Гром і маланка на голы лес — галодны год наперадзе. Гэтая недарэчная думка імгненна нарадзілася мозгам Андрэя.
Але падзьмуў вецер. Ён, здаецца, выхапіўся з-за дальняга берага возера і віхрам наляцеў на Марыну і Андрэя, разбіўся аб каменную сцяну замка. быццам конь-стаеннік, уздыбіўся ўгору, аблізваючы мокрыя цагліны і камяні, разрываючы на шматкі ліпуча-халоднае цела хмар. Адзін мірг вачэй — і зноў навокал светла, прыкра-нудны дождж.
— Андрэй, глядзі — вось ён! — Марына цупнула на калені ў мокрую траву каля ладнага, як чалавечая галава, каменя.— Я ж казала, што адразу пачую яго. Дзіва — якая сыходзіць ад яго пара, але ж ён халодны, як лядзяш.— Марына гладзіла камень, быццам галаву дарагога чалавека.
Андрэй жа дзівіўся: сапраўды, ад каменя сыходзіла пара.
Быццам яго толькі-толькі выцягнулі з распаленага жарала печы ўлазні.
— Ты асцярожней, Марына, рукі апячэш, — міжволі шапнуў Андрэй, не хаваючы сваёй трывогі.
— Дзівак, я ж толькі што казала: ён халодны, як лядзяш.
Андрэй наблізіўся да Марыны, ніжэй схіліўся. I вось тут ён заўважыў на камені незразумелыя літары ці то лічбы. Менавіта з іх ішла пара. Яна была да таго едкая і смярдзючая, што кожны ўдых камяком застраваў у горле, абдзіраў яго, як жалезны ёршык.
Толькі Марына, здаецца, гэтага не адчувала. Яна дыхала глыбока, так глыбока, аж трэсліся плечы, а крылцы носа разляталіся ў бакі, абмалёўваючы звычайна не бачную гарбінку ніжэй пераносся.
— Выцягні з маёй сумкі палатняны мяшэчак,— не папрасіла, а загадала яна Андрэю, скідваючы з пляча сваю сумку.
Хлопец няспешкі адшпіліў яе, навольна пачаў перабіраць шматлікія жаночыя транты, не могучы натрапіць на патрэбную рэч.
— Ды хутчэй ты! Калупаешся, што баба! — Марына апякла хлонца позіркам, але рук ад каменя не адрывала, яны быццам прымерзлі адно да аднаго.
Нарэшце Андрэй выцягнуў палатняны мяшок.
— Трымай яго. Я зараз пакладу сюды камень.
— Ён жа цяжкі. Ты патрымай, а я ўкіну гэты булыжнік.— Андрэй жартаўліва ўсміхнуўся.
— На тваіх руках скура аблезе,— буркнула Марына.— Ды і не па сіле ён табе. Лепш рабі, як сказала я.
Дзяўчыыа асцярожна ўзяла камень з зямлі і лёгенька апусціла ў мяшок.
Андрэй усё ж паспеў разгледзець, што на камені не літары, а лічбы. I хутчэй за ўсё то былі тры дзевяткі ці шасцёркі. Усё залежала ад таго, як паглядзець, з якога боку…
— Андрушка, сынок, ну чаго ты змарнеў? Мо не падабаецца нашанскае кодла? — Казіміраўна абняла хлопца за плечы.— Выпі тады яшчэ чарачку, у галаве і пасвятлее. А ты, Манька, не заігрывай са сваім хахалем. Налівай яшчэ. Сама ж казала, што спірт выпараецца, а застаецца вада ў пляшцы. Ну!
— Ух, люблю двух, а пагляджу — адна ляжу.— Манька ўздыхнула, цярнуўшы далонню мокры рот.— Ты, Казіміраўна, так і пасеш мяне, ні на хвілінку не даеш разгарнуцца. А так хочацца прылегчы і каб нехта грэў, ды з душою. Здаецца, як я любіла б такога чалавека. Абханіла б аберуч і нікуды-нікудысенькі ад сябе не адпусціла.
— Во-во, галоднай куме толькі тое і на ўме. Міцька, бярыся за пляшку ты, а гэта,— Казіміраўна хіснула галавою ў бок Манькі,— няхай пацягваецца, як ласістая марцовая кошка.
Міцька быццам толькі і чакаў гэтых слоў. Схапіўшы паўлітэрку, ён булькнуў кожнаму ў чарку празрыстай вадкасці. Не згаворваючыся, усе выпілі. Той-сёй з кампаніі схапіўся за чэрствы хлеб, размоклыя маласольныя гуркі. Андрэй жа запіў вадою з літровага слоіка.
Надакучліва круціліся над сталом мухі, звінелі над вухам. Здавалася, што калі прыгледзецца да гэтых брыдкіх істот, то можна заўважыць: яны таксама п’яныя. Інакш чаму круцяцца не каля сонечнага акна, а каля пустых чарак і недаедкаў, садзяцца на бараду Казіміраўне, як быццам просяцца на пацалунак. Так, мухі былі таксама п’яныя.
— Я вам, бабы, скажу праўду,— Міцька дажаваў гурок,— каб раней сустрэў Маньку, то ўзяў бы яе замуж. Лад бы ды згода былі між намі. А так…— Міцька з адчаем махнуў рукою і ледзь не скінуў на брудную падлогу сваю чарку,— няма ў мяне шчасця. Адны сваркі ды звадкі. Па дурноце ўлез у ярмо, што сляпы вол, і нямашака ніякага паратунку. 3 сілы выбіваюся, на заводзе кайлуючы, а ёй усё мала. Грошы, грошы, грошы — з ранку да вечара адна і тая ж гамонка. Хоць ты ў кватэру не заходзь — з парога гвалт пачынаецца. Дзяцей надвучвае, і яны, смаркачы, падымаюць ужо хвасты. Пакрыкваюць ды прытоптваюць на мяне. Во якая жытка, бабы. А з Манькай бы мы — душа ў душу. Я гэтае адчуваю нутром. Ці праўду кажу, Маньк?
— Ды пайшоў ты… — Манька зыркнула на запозненага кавалера так, быццам сярпом па голым целе сцебанула.— Дужа ж позна ўсе вы спахапляецеся. Напачатку шукаеце каралеў, каб і вока лашчыла, і не сорамна людзям паказаць, каб і ногі роўненькія ды стройненькія былі, цыцкі тырчком стаялі — во і знаходзіце такіх. А паспытаўшы іх смакату, пажыўшы з імі,— нюні распускаеце, слінай брызгаеце, жалячыся. То не ўжо, мой хахаль, цешся са сваёй каралевай да скону. А мы, простыя шэрыя вароны з крывымі нагамі, без вашай ласкі век агораем. Праўда, часам можам прыгарнуць, прылашчыць, але ненадоўга. Мяккія ў нас сэрцы, толькі ж і гонар мы маем. Помні гэтыя словы, Міцька.
— Гонарам ад холаду ды голаду не ўратуешся. Добра задзіраць нос, калі ўсё ёсць у цябе, а калі з дачкою адзіную коўдру раздзіраеш, каб ноччу ўкрыцца, то які ўжо тут гонар,— усмешка ў Казіміраўны была такая, быццам яна толькі-толькі адкусіла напоўніцу даснасаўскую антонаўку.
— Маўчы ты! Здаецца, і жыццё пражыла, а не ўцёмкала ні халеры. Ды я, лепш чым з развядзёнцам брацца, кожную ноч новага да сябе падпускаць буду. Затое не стану ліпкаю ад халоднага поту. Бо ніхто не прыйдзе мне кудлы рваць ды шыбіны ў вокнах біць. Нагледзелася я на такое. Матка з развядзёнцам жыла. Таму, будучы яшчэ ў дзеўках, я вырашыла: калі замуж ніхто не возьме, то байструка нараджу, а за развядзёнца аніколі.
— У кожнага сваё шчасце, Маньк. Жывуць жа кот і сабака. Кожны па-свойму шчаслівы. Толькі вось як жывуць?
— 3 вамі, бабы, за чаркай па-людску пагаварыць можна. I то не заўсёды. Кажы слова і асцерагайся, каб важжа, як наравістай кабыліцы, пад хвост не трапіла.— Міцька добра захмялеў. Твар ягоны пакрыўся чырванавата-сінімі плямкамі, а вочы па-казахску звузіліся.— На такое кодла, як у нас, яшчэ дзве беленькіх трэба. Сёння я ўсіх вас частую, хацеў грошы да заўтрашняга дня зберагчы — ды ну іх! — Міцька палез у кішэню.— Па гарэлку збегае самы малады,— ён няўпэўнена паклаў перад Андрэем грошы.— А ты не збяжыш? — раптам захваляваўся Міцька.— Выйдзеш за дзверы, а там шукай ветру ў полі. Цяпер маладыя ласыя на чужое.
— Тваім бы языком вуліцы падмятаць ды прыбіральні чысціць! — ускінулася Казіміраўна.— Не верыць Андрэю — тое ж, што мне не верыць. Калі думаеш так — сам цягніся. Ці зграбай рублі і вымятайся зусім!
— Я жартам,— п’яна заўсміхаўся Міцька.— Вам і слова насуперак не скажы.
— Ты ўжо хутчэй збегай, дзетка, а то мая Люська вось-вось прыскочыць. Я хацела, каб і ёй чарачка перапала. Тады яна дома застанецца, калі ж спознішся, то яна збяжыць да сваіх сцыкуноў. Кватэра наша трынаццатая і дом трынаццаты — лёгка запамінаецца. Бяжы, а мы з Казіміраўнай макаронаў зварым.
***
Андрэй ішоў па залітай сонцам вуліцы. Спякота не спадала ні на градус. Разагрэтае паветра, як мокрая прапараная прасціна, абгортвала цела. У галаве хмельна шумела, яркія промні сонца выбівалі з вачэй слязіны…
На другую ноч пасля паездкі з Марынай у Трокі яму сасніўся дзіўны сон. Ноч. Мяцеліца. Гурбы снегу. Такая зіма была ў далекаватыя гады ягонага дзяцінства. Выцягнеш перад сабою рукі і не бачыш іх. Снежныя віхуры, што воўна, паглыналі, ахутвалі цела, хаты, дрэвы, калодзежы. На вуліцу нос не выткнуць.
Вось такая была тады мяцеліца, а мо яшчэ і жахлівей. I Андрэй ідзе сярод гэтага месіва ў спляценне снегу, ветру, марозу і цемры. Каб хоць крыху дыхаць, каб грудзі не забівала сцюжай, ён прыкрывае рот голай рукой. Адчувае, як цёпла і прыемна далоні і як стынуць пазногці, костачкі і суставы пальцаў. Але ж пальчаткі няма. Недзе згубіў ён яе. Толькі ж гэтая дэталь не вартая ўвагі. Яму трэба ісці. Чуе Андрэй голас бабулі. Кліча яна да сябе. І вецер, мяцеліца не ў сіле заглушыць ейны голас. Цяжка прабірацца па гурбах, сумётах снегу, але трэба. Калі ён не зробіць гэтага, не пойдзе на голас бабы Куліны, то здарыцца нешта непапраўнае для яго. Такое, што адным махам перакрэсліць не толькі Андрэевы мары і спадзяванні, але і само жыццё.
3 кожным крокам цяжэй і цяжэй ісці. Быццам нехта нябачны, усеўся на плечы, цісне, згінае, абшчапервае ледзянымі пальцамі горла ў хлопца.
«Унучак, дзіцятка маё, сілься, ідзі, яшчэ адзін крок, ну хоць бы яшчэ адзін, па каліўку перабірай нагамі, толькі не стой на месцы, не паддавайся. Я ўжо выцягнула да цябе рукі. Хутка стане лягчэй. Ты ж мой любчык, спадзяванне маё адзінае».
Бабуля нашэптвае ўсё гэта Андрэю на вуха. Цяпер голас у яе дрогкі і кволы, што бляклы парастак бульбіны, які прабіўся ў сырой цемры пограба.
Крок, яшчэ адзін крок. Снегу набілася праз халявы ў старыя кірзачы. Яны ў Андрэя нацягнуты на босую нагу. Талая вада хлюнае. Пальцы ног нямеюць, падгінаюцца. А тут яшчэ сутарга круціць левую нагу.
«Калі не можаш ісці, сынку мой, то паўзі, але не стой, не стой на месцы. Я адкрыю табе вочы, паглядзіш уперад і адхіснешся ад таго, што мог бы зрабіць, за кім і за чым пацягнуўся б… Але ж пакуль у цябе ёсць я… I праз мяне ім нялёгка пераступіць».
Нечакана Андрэю захацелася ў лазню, на полак. Каб чорныя прадымленыя каменні былі напалены да чырвані, каб гарачы пар казытаў у носе, пахла дубовым лісцем і ён грэўся, расслабляўся ў гэтай млоснай прыемнай цеплыні.
Але гэта імгненнае жаданне знікла з новым парывам ветру. Крупчасты снег секануў па вачах, ды так, што падалося, быццам пад прыплюшчаныя вейкі нехта нябачны, але ўладны сыпануў прыгаршчы солі.
«Не слухай ты старую сцерву. У яе даўно ўсохліся мазгі, яна выжыла з розуму. Навошта перціся табе па сцюжы і сумёціцы? Што новага пабачыш і пачуеш ты ад старой дурніцы? Зямля даўно з’ела труну з ейным целам. А ты хочаш жыць і хочаш шчаслівым быць? Ведаю, што так. Значыцца, паварочвай і ідзі за мною. Ноч рассеецца. сціхне мяцеліца, растане снег»,— незнаёмы голас нашэптваў гэта ў другое вуха Андрэю. Яму падалося, што ён адчувае дыханне незнаёмага голасу. Яно апякае скроню, падбародак і дасягае аж да пляча.
— Мне хочацца спаць,— шэпча Андрэй у цёмную віхуру мяцельнай ночы.
«Правільна, спі,— падтаквае незнаёмы голас.— Вось тут і прыляж, адпачні».
«Унучак, Андрэйка, я ўжо бачу цябе. Не здавайся, хадзі, хадзі сюды. Ты ж ведаеш, што да праўды і шчырасці кожны ідзе праз пакуты, праз слёзы і душэўны боль. Ты ў мяне моцны і чысты. Ты адолееш гэту дарогу. Помніш, як дажджлівым летам мы кошыкамі выцягвалі з табою скошаную асаку з балацявіны? Да полудня ты яшчэ грымаўся. Упоравень са мною ішоў, а пазней занудзіўся. Вядома ж, дзіця горкае яшчэ быў, і я па ржавай вадзе цягала адна траву. Мне ўжо і дыхавіцу займала, і кружэлкі перад вачамі пабеглі. Думала, што асунуся ў багне разам з асакою. I вось ты, Андрэйка, пераадольваючы сваю стому, зноў палез у балота. Мне палягчэла. Разам з табою мы і выцягнулі ўсю траву, карове зімой было сена… Так што, хлопча, галоўнае пераадолець сябе. Ёсць жа слова не толькі «не хачу», але яшчэ і «трэба»… Хадзі да мяне, перастаўляй ногі. I мне ж дужа цяжка, але я імкнуся да цябе. На чацвярэньках, ракам паўзу…»
Ага. Вось ужо і лес. Дужа знаёмы. Мабыць, быў я некалі тут. Стогнуць дрэвы. Цяжка і надрыўна. 3 працягам. Як быццам нехта магутны скача па іх вершалінах, трушчыць голле. Але чаму ў лесе няма зацішку? Чаму і тут мяцельны вецер прабірае да касцей?
«Ты ўсё яшчэ не слухаеш мяне,— зноў голас незнаёмца,— я ж пра тваю карысць дбаю. Ты ж кахаеш, па гарляк у любошчах, то павер слову майму — спыніся. Сядзь і пасядзі. Можаш прылегчы. Інакш твая дзяўчына схаваецца ад цябе пад покрывам нянавісці і здрады. Фізічны боль у параўнанні з душэўным — мізэр, нішто. Гэтая ж думка і цябе ніколі не пакідала. Спыніся на хвіліну і паглядзі перад сабою. Адразу пазнаеш яе постаць. Я дам магчымасць паслухаць яе голас. Ну давай, прысядзь…»
«Да мяне хадзі, унучак, да мяне. Твая душа кошту не мае. Скажы сам сабе гэта, і адразу ўсё прасвятлее».
Андрэй пачаў вагацца. Каго слухаць? Да каго ісці? Дзе праўда, а дзе хлусня? Ды і навошта яму ўсё гэта? Дзеля чаго?
Хлопец, перасільваючы сябе, зрабіў яшчэ адзін крок і ўпёрся ўсім целам у будыніну каля цёмнага праёма дзвярэй.
Апошні парыў няўшчукнага ветру разбіўся аб сцяну і, быццам выбеленае палатно, апаў долу. Усё сціхла. Пагусцела толькі цемра. Андрэй пераступіў парог. Цёпла і сыра. Ніводнага пробліску. Цішыня цісне на вушы. У скронях пульсуе кроў, быццам наравіць праламаць чэрап і выскачыць на волю.
Дыхаецца цяжкавата, ад напругі трасуцца калені, сухажыліны сцягваюць ногі. Хлопец з усёй моцы ўглядаецца перад сабою, аніякага прасвету. Мабыць, толькі ў труне такая цішыня і цемра.
Мінае адна, дзве, тры хвіліны — хоць бы які зрух. Андрэю хочацца крыкнуць самому. Крыкнуць так, каб усё навокал затрэслася. Але ж з адкрытага рота — ніводнага гуку. Ён горш чым нямы… Рапгам перад ім успыхнуў агеньчык — загарэлася свечка. Жоўты агеньчык не трапеча, ён як бутафорскі. Але навокал пасвятлела. Праз імгненне загарэлася яшчэ з дзесяткі два свечак. I ўсе на правую ад яго руку. Левы бок застаўся цёмна-чорны, сажысты.
Андрэй агледзеўся. Перад ім агромністы пусты прасцяг. Каб не свечкі — воку не было б за што зачапіцца. Аглядаючыся і прыслухоўваючыся, хлопец падсвядома адчуў нейкі сполах. Падалося, што акрамя яго тут ёсць яшчэ нехта. Гэты «нехта» назірае за ім, не выдаючы сябе. Андрэй сцяўся, як спружына пад абцасам. Хвіліна доўжыцца, як дзень. Нечакана затрапяталі язычкі свечак. Хоць ніякага напаміну аб ветры ці скразняках. Удалечыні, над агеньчыкам апошняй свечкі, мільганула празрыстая цень, завісла ў паветры. А ў цёмна-чорным, сажыстым кутку нешта зашаргацела.
Толькі адзіная свечка, якая падзяляла левы і правы бок, заставалася нібы заледзянела-мёртвай.
— Ты дайшоў, мой унучак,— голас бабы Куліны ад ценю над свечкамі.
— Ыгы, ён дайшоў,— падаў голас і незнаёмец з цёмна-чорнага, сажыстага боку.
— Адступі да святла, дзіцятка, да мяне, Андрэйка.
— Ды заткніся ты, старая сука! 3 кім цягаешся, спрахла ўжо, а супакоіцца ніяк не можаш. Мы ўпоравень з табою ішлі за ім. Цяпер без прыманак няхай выбірае, у які бок яму саступіць.
I заверашчала, закугакала ўсё навокал. Кажаны шаснулі з цемры на свечкі. Запахла паленым пер’ем і поўсцю. У Андрэя закруцілася ўсё ў галаве, быццам ён падае ў бяздонны калодзеж…
Той раніцай ён прачнуўся на могілках, каля старога каменнага крыжа, кіламетры за чатыры ад горада. Па лістоце дрэў шапацеў дробны дожджык. Зрэдку ленавата цвінькалі сініцы.
Могілкі былі дужа старыя. Ён гэта добра ведаў.
Да полудня хлопец хадзіў сярод крыжоў — ніяк не мог выбрацца з могілак. Яны быццам раскінуліся па ўсёй зямлі. Знерваваны і стомлены, Андрэй убачыў далёкія гмахі будынкаў горада ў тую хвіліну, калі знаходзіўся на мяжы адчаю і вар’яцтва. Хлопец яшчэ не ведаў, што гэта толькі пачатак…
***
Нічога лепшага Казіміраўна з Манькай не маглі прыдумаць, як гарачыя макароны пад гарэлку.
Андрэя сустрэлі з парога воклічамі: «Нарэшце!», «Цябе толькі па смерць пасылаць!», «Збыўся, не запыліўся!».
— Змоўкніце вы, злыдні,— падтрымала хлопца адна Казіміраўна.— Вы думаеце, гэта ў блізкі свет схадзіць. Самі колам сядзелі, а яго па горадзе бегаць выправілі. Ад вас, неўгамонных, ніколі падзякі не пачуеш. Стаў, сынок. іхнюю гарэлку ды садзіся перахапі хоць макаронаў,— прапанавала Казіміраўна Андрэю.— Яны ўжо каструлю ўмалацілі.
I вось зноўку ўсе сядзяць за сталом, булькае гарэлка ў чаркі, весялее сабантуй. Гамонка, бязладная гамонка. У Манькі твар пабялеў, стаў падобны на жывот маладога шчупака, якога толькі-толькі выкінулі на бераг. А Міцька? Міцька ўсё пра жонку. Лепш спрахла б яна, лярва, чым так з чалавека вяроўкі віць.
Адна Казіміраўна, падпершы падбародак рукою, глядзіць у самую сябе: у той куточак сваёй душы, у тыя дні, калі і яна была шчаслівая, калі сонца было ярчэйшае, а лета даўжэйшае, калі гадавала сыноў, калі… Буйныя частыя слёзы сцякалі і сцякалі па шчоках жанчыны.
— Авой, Казіміраўна, ты плачаш? — Манька пляснула далонямі.— Колькі цябе ведаю, адно і тое: як вып’еш — адразу Ў слёзы. Казала сотню разоў, што грэх так рабіць. Твае хлопцы на тым свеце ў вадзе ляжаць ад бязмерных слёз. Нездарма ж і Колечка мне сніўся, прасіў, скажы, цётачка, мамцы, каб больш не плакала, а то мокра нам, плаваем у вадзе. Во як, Казіміраўна.
— Ат, Манька, няхай плача,— гэта Міцька не ўтрымаўся, — менш у тувалет хадзіць будзе. Гарэлка плача, а не яна сама.
— Цыц, скаціна! — размахнулася Манька з ляўшы.— Як садану — дык пад дзверы скоцішся. Кабялюга ты, і душонка твая цвіллю зацягнута. Пра каго ты плявузгаеш? Яе два сынкі голавы склалі ў б…м Афганістане. Там сваёй кроўю зямлю налілі. Калі прывезлі першага, Колечку, то і груну не адчынілі. А ты, нягоднік…
Усе маўчалі. Казіміраўна быццам не чула гамонкі. Слёзы, толькі слёзы… Яны ўжо сцякалі на далоні, на запясце рукі, якой надпірала жанчына галаву.
У Андрзя ад болю зашчымела сэрца. Яго быццам прашчыкнулі шпількай. Ён зараз бачыў не Казіміраўну, а сваю маці. Сваю любую і дарагую Марыю Сямёнаўну. Адзінага чалавека ў сусвеце, дзеля якога ён жыў, дзеля якога будзе жыць.
Няведама да якой пары цягнулася б маўчанка, каб не шчоўкнуў замок уваходных дзвярэй.
— Мая Люська,— усхапілася з месца Манька.— Донечка, зачакаліся ўжо цябе, хадзі хутчэй, толькі-толькі адкаркавалі пляшку! — гукнула гаспадыня кватэры.— Паглядзіш, якая яна ў мяне лялька,— піхнула Манька нагою пад сталом Андрэя.— Некалькі соценных — і цешся хоць да раніцы,— нахіліўшыся, шапнула яна хлопцу.— Ядраная. што восеньскі качан капусты. Ды сам пабачыш, навошта па-пустому мянцеліць языком.
Люська ўвайшла на кухню з распушчанымі косамі. Доўгія русыя валасы закрывалі плечы і даходзілі да пояса. Яе невялікія грудкі адтапырвалі лёгкую сукенку, танклявыя пальцы рук былі пераплецены ніжэй жывата. Люська беглым позіркам акінула кампанію, крыху даўжэй затрымалася на Андрэю. Сустрэўшыся вачыма з хлопцам, яна нібы засаромелася. павярнула галаву да акна.
— Сядай, донечка. Набегалася, нагулялася ўжо. Ну то і добра. Казіміраўна, дастань чарку з буфета. А ты, Міцька, не лыпай зенкамі, налівай. Донечка ж дамоў прыйшла. Золата маё, карміцелька.
Люська прысела. На выгляд яе можна было прыняць за васьмікласніцу, якая толькі што вярнулася са школы. Стомлены танклявы тварык падаваўся абыякавым да ўсяго, што робіцца навокал.
Да яе, як да новага чалавека ў застоллі, прычапілася некалькі п'яных мух. Яны кружлялі над галавой, перад носам — Люська не паспявала адмахвацца рукою. Нарэшце, стаміўшыся, яна перастала звяртаць увагу на надакучлівую заедзь.
Поделиться книгой: