Абганяючы сны

Анатоль КАЗЛОЎ

АБГАНЯЮЧЫ СНЫ

Аповесць

Вам даводзілася бачыць, як паміраюць дэльфіны? Не? А як яны займаюцца сексам? Ага, таксама не бачылі... Вось і мне не пашэнціла ўгледзець ні першае, ні другое пра дэльфінаў. А калі-небудзь ваш позірк чапляўся за ягня з дзвюма галовамі, альбо спатыкаліся вы вачамі аб мядзяны поўнепадобны твар Іван-Мар’і? Ну, гэта калі твар адзін, а ніжэй пупка (даруйце) два ў адным... Навошта так непрыхавана пасміхацца? Ды і не трэба пальчыкам свідраваць скроню. Адкуль я магу ведаць, што сёння на першым плане ў Іван-Мар’і: мужчынскі ці жаночы пачатак... Матухна прырода паздзекавалася з чалавека. Вы не пагаджаецеся, гаворыце, што гэта ўсяго толькі жарт. Нават не кпіна з чалавечага цела. У такім выпадку Бог вам суддзя. Бо не думаеце вы пра душу. Але, але, слушна падказваеце: душа — не цела. Яе не відаць, і твару ў яе няма. Для вас важней абалонка паветранага шара, а чым ён надзьмуты — другаснае. Так? Бачу сумнеў у вашых вачах. Не? Вы абыякава перасмыкаеце плячыма і ўнурваеце галовы ў плечы... Душа, цела, смерць дэльфінаў, ягняты з дзвюма галовамі... ці так гэта важна, калі на вуліцы вясна, а горад захлынаецца цяплом сонца, ажывае кволай зелянінаю дрэў паўз шырокія праспекты на чыста вымеценых бульварах. На лапіках паркаў і сквераў цвінкаюць вяртлявыя сініцы, лаўкі перапоўнены гаманлівай моладдзю, а фантанчыкі пстрыкаюць у глыбокую сінечу неба хларыраванымі струменямі. Самы час зазірнуць у бліжэйшы прыгарадны Дом адпачынку ці санаторый, а я вам пра Івана-Мар’ю. Можна і на егіпецкае ці турэцкае ўзбярэжжа. Вы не супраць Іспаніі, Балгарыі і Чарнагорыі? Я ж раю гайсануць у Ізраіль альбо ў Італію. Едзьце, ляціце, плывіце, бяжыце і дыхайце на поўныя грудзі. Сустракайцеся, кахайце, здраджвайце тым, кім захапляліся! Дайце гэтай вясною вольніцу сваім двухаблічным Іванам-Мар’ям, прыхаваным і прыдушаным пячонкаю, засунутым у апендыкс. Бо ўсе вы (даруйце, мы) Іваны-Мар’і і двухаблічныя Янусы. Не, не цялесна. Дзякуй Богу. Я — пра нашы патаемныя памкненні і жаданні, пра чарвяка здрады ў сэрцы, падсвядомыя хаценні, пра сны, у якіх мы не прывязаны да аднаго ці адной і на ўсё жыццё! Я пра цялесную насалоду гавару, адкідваючы ў каналізацыйныя люкі словы: «Нельга! Як можна! Што скажуць!..»

Вось, некаторыя з вас грэбліва скрывілі вусны. Праз зубы сёй-той гатовы выціснуць: «Разбэшчаны падонак, збачэнец. Ату, на шыбеніцу яго, ізаляваць, расстраляць! Чаму ён навучыць моладзь?!» Не гарачыцеся, шаноўныя, не трэба. Вучыць нікога не варта. Усе даўно навучаны. Вамі ж навучаны. Я хачу аднаго — шчырасці! Наколькі можна. Бо ўсё роўна, як ні старайся, як ні вымольвай, а самае патаемнае застанецца недасягальным для старонняга вока. Сыдзе яно разам з кожным у нябыт. Гэта яшчэ адзін закон жыцця. Нашага з вамі жыцця. Вось чую гнеўныя воклічы «шэрых мышак». Яны, шэрыя мышкі, сінія панчошкі, даядаюць сакавіты яблык толькі дзеля таго, каб шпурнуць агрызкам мне ў пераноссе: праведнік чортаў! Не, я не праведнік, даражэнькія, а такі ж затурканы, задзёўбаны жыццём чалавек, з процьмай патаемных (часам непрыгожых) жаданняў і хаценняў. Як і большасць з вас, хаваю яго (свой сверб) ад людскога, вашага вока. Таксама нашу крыжык на целе з надзеяй, што ён, мой абярэг, дапаможа мне «быць, як і ўсе»: правільным. Вось бачыце: нічым я не адрозніваюся ад іншых. Такі ж мізэрны ў сваёй велічы. Бо, як і ўсе, жыву ў грамадзе. А закон грамады важнейшы за асобу.

Ды не буду я пра нізкае і жывёльнае, павяду гаворку пра высокае і незямное, асветленае і асвечанае тысячагоддзямі. Так-так, пра Чалавека гавару. А вы ўсё патрабуеце пра каханне, пра каханне... Чалавека ж не бывае без кахання, як не можа быць наступнага дня без ранішняй зоркі і вечарніцы. Вось толькі каханне ў кожнага мае свой, адметны, прысмак, пах, вышыню і даўжыню. Што, не згодны? Ага, тады зірніце за акно сваёй спальні. Помніце, учора была вясна з цёплым сяйвом сонца, а сёння што бачыце? Так, снежная пацяруха на кволай зялёнай лістоце дрэў. Прыціхлі сініцы, апусцелі лаўкі ў скверах і парках, галапузая моладзь усцягнула на плечы цёплую вопратку, а над жалезным, без пеністых струменяў, шчэццем фантанаў — шэрае нуднае неба. Куды падзелася аквамарынавая нябесная глыбіня з ласкавай цеплынёй промняў? Вось так яно, мае шаноўныя: вясна пабралася з зімою, а ўзнёсласць пачуццяў абрынулася ў самы ніз, на дно, і нават светлай макаўкі яе не бачна. Шкада, што нам часта даводзіцца забываць, як мяняюцца месцамі верх і ніз. Адзін кульбіт, лёгенькая хвалька, штуршок, пстрычка пальцаў, і вось маем: тое, што напярэдадні было ўверсе, апынаецца ўнізе, і наадварот. Яшчэ адзін закон зменлівай вечнасці. А колькі іх яшчэ!..

Не трэба папракаць мяне ў чарговай банальнасці. Самае дзіўнае ў тым, што чым складаней паняцце, тым яно банальней і прасцей. Усё самае складанае ў жыцці да прымітыўнага банальнае. Чарговы закон вечнасці.

Аднойчы я змяшаў чорную фарбу з белай. Мне карцела атрымаць шэры колер. І што вы думаеце я ўрэшце атрымаў?.. Не напружвайце звіліны. Я атрымаў такі колер, які хацеў. Але гэта было маё разуменне шэрасці, маё бачанне яе гушчыні і насычанасці. Толькі маё асабістае! У вас атрымалася б па-іншаму. Смешна? Не ведаю, як вам, а мне сумна.

***

Ён выйшаў з метро ў прыцемках. Травень яшчэ не ўвабраўся ў сілу, не перакаціўся праз сваю лысаватую сярэдзіну. Бо вясна была позняй, зацяжной і халоднай. Увесь час дзьмулі паўночна-ўсходнія ветры. Начамі яны натужна вылі, шасталі між шматпавярховікамі як галодныя бяздомныя сабакі, біліся ў вокны, выстуджвалі кватэры. Сапраўднага вясенняга цяпла людзі яшчэ так і не адчулі.

Ён ішоў па бязлюдным тратуары, хаваючы твар пад насунутым на самыя вочы башлыком. Куртка напіналася ветрам, шаргацела пад раз’юшанымі парывамі. Здавалася, што калі б расшпіліць гузікі і расхінуць крысо апраткі, то Ікарам можна было ўзвіцца ў цяжкаватае хмарнае неба, а вось прызямліцца наўрад ці ўдалося б. А навошта? Куды, дзеля чаго? Юджын ішоў у ноч. Яго ніхто цяпер не чакаў, не завіхаўся каля пліты, каб згатаваць вячэру. Ягоны сябра і спадарожнік вецер імкнуўся падсобіць, падкінуць чалавека ўвышкі, але ж той не разумеў намаганняў вольнага беспрытульніка, таму і дыбаў у невядомасць, упіраючыся галавою ў пругкія хвалі ветру, нагінаючыся і прабіваючы плечуком іх халодныя абдымкі.

«Навошта, ну навошта іду пад чужыя цяпер вокны? Каб яшчэ раз зразумець, што ніхто там мяне не чакае? А, можа, раптам?.. — мужчына сам сабе крыва ўсміхнуўся. — Ніякага “можа” не здарыцца. Пастаю, пагляджу ў асветленыя вокны на шостым паверсе і пасунуся на вакзал. Я быў шчаслівы, але не разумеў гэтага. Звыкся са сваім шчасцем. Яно падалося мне заўсёдным, вечным і нязменным. Магчыма, што ў нейкі момант я насыціўся ім. Ці прыелася яно мне, як грэцкая каша, якую спажываеш на снеданне, абед і вячэру... Захацелася іншага смаку, нечага смажанага альбо печыва з разынкамі хапануць напоўніцу». Юджын збочыў з тратуара на лясную добра ўтаптаную сцежку, пайшоў напрасткі. Ён углядаўся пад ногі, каб не зачапіцца абуткам за вузлаватыя карані елак, якія, быццам гіганцкія спруты шчупальцамі, аплялі сцяжыну. Так Юджын часта хадзіў з Русланаю на працу, разам яны прагульваліся ў выхадныя і святы ў гэтай лесапаласе, якая падзяляла ці не тры мікрараёны горада і праз якую шматлікія тутэйшыя жыхары прасткавалі дарогу да метро. Як ні дзіўна, але ў гэтым ляску атабарыліся вавёркі. Не адна-дзве, а дзясяткі пухнатых рудаватых звяркоў. Менавіта зімою яны радавалі гараджан, асабліва дзятву і пенсіянераў. Але тое ўсё — у мінулым для Юджына. У мінулым ранішнія прабежкі з Русланай, шашлыкі «па-паходнаму», тут, непадалёчку. Ён, яна, іх сябры. Русланіны сябры. Дзіўна, але нават сваіх сяброў у Юджына не было. Ні раней, ні цяпер. У яго былі яе сябры, Русланіны...

«Ну чаму, чаму чалавек змушаны ўсё жыццё вучыцца на сваіх памылках? Навошта набіваць гузакі на ілбе, ведаючы, што мільёны да цябе іх ужо панабівалі: крывава-сінюшных, ацёчных. Асцярэгчыся б, абысці, ухіліцца. Аж не — пнуся напралом, не зважаючы на вопыт братоў па няшчасці. Няўжо ўсе мы, мужчыны, настолькі дубовыя і не здатныя ўспрымаць горкі набытак папярэднікаў? Няўжо? — невядома ў каго пытаўся Юджын, углядаючыся ў пагусцелы змрок між елак. — Я кахаў і кахаю Руслану. Самому сабе не схлусіш. Збіраўся пражыць з ёю да глыбокай старасці, да тых дзён, калі падаюць адно аднаму напіцца. Не так і важна было, што лёс не даў нам нашчадкаў. Я і Руслана зжыліся ўжо з гэтай думкаю, змірыліся раз і назаўсёды. “Ты маё самае вяліка-малое дзіця”, — часта жартавала яна, барукаючыся ў ложку. Гадамі мы дыхалі адным дыханнем, глядзелі аднолькава шмат на якія рэчы і падзеі. Нават думалі часта аднолькава. Але ў адзін чорны дзень мне падалося, што гэтага мала. Не, не мала, а недастаткова для майго мужчынскага шчасця. І панеслася, пакацілася мая бяздумная галава па купінах жыцця...»

Сцежка падвяла да шырокага палатна дарогі. Па шашэйцы стомленымі жукамі цягнуліся легкавікі, укормленымі вусенямі паўзлі аўтобусы. Каб перайсці на другі бок дарогі, даводзілася счакаць вечаровы наплыў жалезных монстраў на святлафоры. Побач з Юджынам спынілася бабулька, якая нагадвала багамола. Яна моцна трымала за руку дашкольніка. Хлопчыку чакаць няўсцерп, ён быццам на шарнірах: тузаецца, круціцца на ножках управа-ўлева, плечукі пад лёгкім палітончыкам падаюцца то ўперад, то назад, галава ў вязанай шапачцы — як завадная. Назіраючы за ім, Юджын падумаў, што менавіта так і ён сябе паводзіў у тыя два тыдні, калі Руслана з’ехала да хворай сястры ў Крым. Яго распінала, ён захлынаўся незразумелай воляй. Свабода. Сва-бо-да! Цяпер ён разумее, што ніякай воляй і свабодай тое не было. Але як толькі аддаліўся ад перона цягнік «Мінск — Сімферопаль», Юджын заспяшаўся па спіртное. Было толькі восем раніцы, а ён, набыўшы тры пляшкі нямецкага цёмнага піва, прысеў за вынасны столік у пластмасавае ж крэселка і з незразумелай асалодай зрабіў некалькі глыткоў. Усё спрыяла выдатнаму настрою: выхадны дзень, ён адзін (упершыню за некалькі гадоў без Русланы), п’е нядрэннае піўко і ў яго вольная (воль-на-я!) кватэра. Ён адзіны гаспадар на два тыдні ў іх з Русланай кватэры...

Прапусціўшы апошнія пару машын, бабуля з унукам і Юджын перайшлі дарогу. Вецер, здаецца, крыху аціх. Зашамацелі дажджынкі па куртцы, вышчарбленых плітках тратуара, па лісціках прыдарожных ліпак. Бабулька з унукам схаваліся ў бліжэйшым пад’ездзе дзевяціпавярховіка. Юджын прыцішыў крок. Да яго з Русланай дома (не, цяпер ужо не яго) засталося прайсці адзін прыпынак. Што ён шукае? Чаго патрабуе ад былой сваёй жанчыны? Учарашні дзень яму хочацца вярнуць? Ці шкадобы захацелася ад той, якую прынізіў бяздумнай здрадай? Па шчырасці, Юджын і сам не ведае, што ці хто прымушае яго прыязджаць, прыходзіць, вяртацца да мінулага. Да шчаслівага, непаўторнага, роднага, блізкага, але цяпер такога далёкага і незваротнага мінулага. Але кожны вечар, як толькі пачынае на вуліцы шарэць, ён спускаецца ў метро, сядае ў вагон і, прымружыўшы вочы, едзе ў гэты мікрараён, да гэтага шэрага дома, каб паглядзець на ўсё яшчэ не чужыя для яго вокны шостага паверха.

«Сёння слотна на вуліцы, доўга не вытрымаю. Лепш прабрацца ў пад’езд дома, што насупраць Русланінага, — разважае сам з сабою Юджын, прыпальваючы чарговую цыгарэту. — Там з лесвічнай пляцоўкі можна паназіраць за маёй любай. Аблашчыць хоць здалёк позіркам. Падымуся вышэй, да сёмага паверха, і ўсё будзе бачна, як на далоні. Клятыя кодавыя замкі... Без чыпа не прабярэшся... Застаецца схітраваць».

Мужчына спыняецца ля пад’езда, глядзіць на таблічку з нумарамі кватэр. Тут са 137-й па 151-ю. Ён набірае 150-ы нумар. Слухае працяглыя гудкі дамафона. Нарэшце голас:

— Хто там?

— Добры вечар, — вітаецца Юджын. — Разносім газеты «Мінск на далонях», адкрыйце, калі ласка, дзверы.

Працяглы зум і шчаўчок. Юджын хаваецца ад ветру ў задушлівай цішы пад’езда. Тут клубком спляліся пахі вечаровых сталоў і смеццеправода. Чаго больш — і не зразумееш вось так, з наскоку.

«Няма куды спяшацца, падымуся пешкі». Ён цярэбіць прыступкі спружыністым крокам. Чым вышэй узбіраецца, тым падаюцца бліжэй асветленыя вокны шостага паверха ў доме насупраць. Святло запалена і ў зале-спаленцы і ў варыўні-куханьцы.

«Руслана эканомная гаспадыня, з чаго б ёй так раскашаваць?» — здзіўляецца Юджын і прыпыняецца на лесвічнай пляцоўцы чацвёртага паверха. Прытуляецца ілбом да бруднаватай халоднай шыбіны акна, углядаецца і нічога (нікога) не бачыць...

***

Дапіўшы трэцюю пляшку піва і смачна зацягнуўшыся цыгарэтай, Юджын нечакана для сябе зразумеў, што яму анікольвечкі не сумна без Русланы. Няхай шчасліва коціцца яна пад перастук цягніковых колаў на крымскае ўзбярэжжа да хваравітай сястрыцы, з якой ён усё яшчэ незнаёмы. Адпачнуць урэшце адно ад аднаго: Юджын ад Русланы, а Руслана ад Юджына. Цяжка ўвесь час грэцца пад сонцам, часам хочацца і ў цяньку пасядзець. Заліваючы шлунак віном, няхай і вышэйшага гатунку, не варта адпрэчваць насалоду ад сагрэтага далонямі каньяку. Як кілаграмамі спажываючы зялёныя яблыкі, грэбліва пазіраць на спелую сакавітасць кавуна? «Ё-маё! — вырвалася ў мужчыны, — хапану поўнымі шчэлепамі кахання без абавязкаў. Хачу разгулу асалоды, бяздумнасці ўчынкаў. Хачу навізны!» На ягоны голас азірнулася маладзенькая дзяўчына за крайнім столікам, ці не студэнтка. Здзіўлена хіхікнула. Юджын ёй падміргнуў, маладзёнка сарамліва адвяла позірк, падхапілася і зацокала абцасікамі прэч. Юджын памаўзліва пазіраў на зграбную фігурку, пакуль яна не згубілася сярод натоўпу на аўтобусным прыпынку.

«У мяне ўсё ёсць, а нечага не хапае. Душа з гадамі заскарузла, сціснулася, высахла, як жабіна скура на сонцы. І дзень пры дні яна ўсё чэзне, скукожваецца і смярдзіць. — Юджын зморшчыў нос. — А ці ўсё настолькі добра, як мне падаецца? Жыццё з Русланай зручнае, бесклапотнае, утульнае... Адным словам — балотнае». Вось табе і маеш! Юджын здзівіўся нечаканасці сваёй высновы. «Што ж мне яшчэ трэба? Бэйбус ты, перавернуты, — ён пстрыкнуў слінай пад ногі. — Подленькая ж у цябе душонка, ой, подленькая, як у шакалёнка. А хто, пакажы мне, ад макаўкі да пятак перапоўнены святасцю? Усе такія, адным мірам памазаныя. Чакаем выпадку, зручнага моманту, каб урваць, абхітрыць, падмануць. Хлусім, не міргнуўшы, направа і налева. Усміхаемся там, дзе па мардасах трэба даць, падлабуньваемся, робім “лізь-лізь”, дзе неабходна было б смачна плюнуць. Вераб’інасць душонкі кожнага выпінаецца на першы план. Галоўнае, каб чаго дрэннага не здарылася са мной, любым. Нічога, язык не адваліцца, калі і пахвалю, а не скажу, што брыда стаіць перада мною. І так ва ўсім: у сямейным жыцці, на працы, у адносінах між сябрамі і блізкімі. Кожны з гадамі ўсведамляе: за праўду моцна б’юць! Не шкадуючы, азвярэла, да бяспамяцтва. То навошта мне (яму, ёй, ім) такая праўда? Га?»

Юджын крочыў да прыпынку маршруткі. Не хацеў ціснуцца ў метро. Палёгка ад выпітага саступіла месца незразумеламу раздражненню. Нядаўняя лёгкасць незаўважна агарнулася пакутлівым і нікому не патрэбным самаедствам.

«Нудны, ой нудны ты, Юджын, — дакараў сябе мужчына. — Усяго хочаш і адразу. Так не бывае! Цішэй ідзеш — далей будзеш, ці па-іншаму: спяшайся паволі. Вось прыедзеш да свайго прыпынку, зазірнеш у супермаркет, прыкупіш двухлітровік айчыннай “Крыніцы”. Хопіць з цябе буржуйска-бюргерскага, каўтай родненькае піўко, падтрымлівай беларускага вытворцу. Не важна, чым дагнацца, абы мазгі пераключыліся на патрэбную хвалю. І ніякіх спрэчак сам з сабою. Я ж малады мужчына у самым росквіце і сіле. Руслане — мора, пляж і сонца, а мне — скварка, пляшка і Машка. Усё чэсна і без прэтэнзій. Ад усяго неабходна атрымліваць кайф. От, слоўца. Коратка і ясна».

Пакуль маршрутка віхляла па вуліцах ды завулках, адбівала паклоны святлафорам, прапускала на «зебрах» пешаходаў, Юджын паспеў кімарнуць. Лёгенька так, праз смугу свядома-падсвядомай дрымоты. Калі мозг адным бокам знаходзіцца тут, а другой паловай — там. Мроіўся яму ружовы ўзыход сонца, і росна-дыяментная трава казытала босыя ногі, а далёкі прырэчны туман сцяліўся паўз рэчку да шапаткога жытнёвага поля. Там жа, удалечыні, праз рэчку, бачыў ён і магутны горб нейкага заводзіка са стойкамі дымных труб. Нечакана ён паварочвае галаву і бачыць, што ні поля, ні рэчкі з туманам, а тым больш заводзіка і знаку нямашака. Стаіць Юджын голенькі сярод вялізнай плошчы невядомага горада, навокал залівае ўсё дождж, а на ім ні кропелькі, і жанчыны, сотні жанчын з усіх бакоў таксама голенькіх. Яны маладзенькія, крамяныя і ўсе чарнявыя, ніводнай бландзінкі. Дождж сцяною залівае плошчу, а на людзей не трапляе. «Не можа такога быць...» — пра сябе адзначае Юджын. «Я ж у маршрутнай таксоўцы. Еду дамоў. Адкуль тут плошча і голыя паненкі? Няма ніякага чужога горада! Няма сотні дзяўчат, і я апрануты...»

Юджын праз высілкі расплюшчвае набрынялыя павекі. У таксоўцы ён і яшчэ чатыры чалавекі. Задушна. Цярнуў далонню потны лоб. Зірнуў у акенца. «Пару прыпынкаў — і трэба выходзіць. Лічы, даехаў без асаблівых прыгод. Канечне, калі адкінуць сон... Чаго толькі часам не выдасць наш бацюхна мозг! Труцім жа яго алкаголем і нікацінам, вось і бунтуе, помсціць, стварае алюзіі-ілюзіі. Каб жыццё мёдам не здавалася. Патрабуе чаўпешачка з шэрым рэчывам павагі і ўвагі да сябе».

— За наступным святлафорам спыніцеся, — пачулася з задняга раду.

Паўз Юджына прайшла, трымаючыся за поручань, малодка пад трыццатнік. Асіная талія, попка, што ў прыгаршчы ўмесціцца, стрыжка пад карэ. Стрэльнула позіркам на яго, нечаму свайму, жаночаму, пасміхнулася. Юджын таксама падаўся да выхаду.

— Дазвольце, адчыню дзверы, — звярнуўся ён да жанчынкі.

— Калі ласка, — саступіла, прапускаючы яго ўперад.

Выходзячы, падаў руку, дапамог сысці. На хвілінку прытрымаў танюткія пальчыкі ў сваёй далоні. Канечне, гэта прымітыўны знак заляцання, але, як ні дзіўна, — падзейнічала.

— Вы сапраўдны кавалер, — адарыла адкрытай і лагоднай усмешкай жанчына. — Аж настрой узняўся. Цяпер такое не часта бывае. Можаш і спатыкнуцца, ляснуцца, а ніхто не прыпыніцца, не дапаможа падняцца. Дробны мужчынка пайшоў, ай дробны. А вы не з іх, — кудахтала малодка грудным даверлівым галаском. — Дзякуй вам, дзякуй.

— Ды няма за што. Вы перабольшваеце.

— Не, за кожнай драбязой бачны сапраўдны мужчына. Я маю на ўвазе, за дробным на першы погляд учынкам, які для нас, жанчын, значыць вельмі шмат. Вось вы падалі мне руку, а для мяне ўжо і свята.

«Адзінокая і недакаханая. Развядзёнка. Шанец ёсць!» — падумаў Юджын.

— А як вы зірняце на маю прапанову папіць кавы? Якраз і мой дом насупраць. — Юджын махнуў рукой у бок шэрай дванаццаціпавярховай камяніцы. — Дарэчы, я — Віктар, — не ведаючы навошта, схлусіў ён.

— Наталля, — жанчына сарамліва апусціла вочы. Хоць карціну пішы з вінаватай авечкі.

«Пераігрывае з цнатлівасцю. Відаць, шмат на якіх ложках цёрлася. Нечым жа я ёй глянуўся, калі не абрывае гульню ў прыстойнасць. Вось так, маё золатка Руслана. Ты яшчэ і да Гомельскай вобласці на цягніку не дапяла, а я красуню ахмураю. А магчыма, і яна мяне зацугляла на вечарок. Не, лепш не будзіць у Руслане мегеру. Няхай яна ні пра што не здагадваецца. Едзе са спакойнай душой і сэрцам. Яна ж нават думкі не дапускае, што ў яе адсутнасць я змагу пайсці налева. “У нас усё пабудавана на даверы”, — так рэагуе Руслана на кожны падкол сябровак. Ага, “давярай ды правярай”: не дурным чалавекам прыдумана...»

— Чаму б і не пачаставацца? Тым больш, што далёка ісці не трэба. — У голасе Наталлі прабіваліся ноткі непрыхаванай радасці і надзеі. — Дахаты ісці не хочацца, там маці са сваімі бясконцымі павучаннямі, мараллю ды прыстойнасцю. Маўляў, гэта вось можна рабіць маладой прыгожай жанчыне, а гэта — ні ў якім разе. Нават пад прымусам смерці. Вам, мужчынам, лягчэй жывецца... — Яны ішлі па вузкаватай пратаптанай сцежцы ад прыпынка наўпрост да дома. — Вас бацькі не пілуюць, не здымаюць гэблікам стружку без дай прычыны. — Наталля какетліва ўздыхнула. — І чаму я не нарадзілася мужчынам? Наколькі б усё прасцей было...

— Не скажы, даражэнькая. І ў нас сваіх праблем хапае вышэй вушэй, — квола запярэчыў Юджын. — Ат, не будзем даказваць перавагі мужчынскага і жаночага жыцця. Як там, так і там, — ён тыцнуў пальцам на Наталлю і сябе, — хапае станоўчага і адмоўнага, сваіх плюсаў і мінусаў.

«У лядоўні стаіць пляшачка каньяку. Як ведаў, што спатрэбіцца. Адмовіўся ўчора па кілішку выпіць з Русланай. Яна прапаноўвала, яму ж не хацелася спіртнога. Цяпер вось поўную прыгажэй на стол паставіць, чым адкаркаваную. Ёсць у гэтым свой цымус. Маўляў, глядзі, да цябе тут ніводнай паненкі не было. Жыў і чакаў, мая харошая, цябе. Дубовы, зразумела, довад, а ўсё ж...»

— Ты з кім жывеш? — агледзеўшыся ў кватэры, спытала Наталля. — Адчуваецца жаночая рука ва ўсім.

— Сястра забягае, часам начуе, — зноў схлусіў Юджын. — Нядаўна выйшла замуж, мядовы месяц праляцеў, пачаліся будні. Прыціраюцца, цапаюцца. Пераводзіць дух ад сямейных турбот у мяне.

— Мной гэта пройдзена, — Наталля следам за Юджынам-Віктарам прайшла на кухню. Прысела за стол, дастала з ружовай сумачкі цыгарэты і запальнічку. Прыкурыла.

— Не веру я мужчынам. І табе не веру, — абыякава, як пра ўчарашнюю навальніцу, прамовіла жанчына. — Жыццё — бясконцая гульня ў хованкі. Хто каго больш удала і праўдзіва падмане. Ты згодны? — Госця хітравата прыжмурыла вочы, у глыбіні якіх іскрынкамі прамільгнуў прыхаваны гнеў.

— Давай не практыкавацца ў філасофскіх катэгорыях. Лепш па кілішку каньячку перад кавай. Нарэж грэйпфруціну, можаш на чатыры частачкі. І вып’ем за ўдачу, Наталька.

— За такую рэдкую птушку ў маім незайздросным лёсе можна і выпіць. Па-праўдзе, не люблю я грэйпфрут. Лепш лімончыкам было б прыкусіць ці скрыльком ананаса.

— Чаго няма, таго не знойдзеш.

Юджын паклаў на сподачак румяны грэйпфрут, паставіў кілішкі з пляшкай і разліў па кубачках каву.

«Як усё добра пачынаецца. Прыгожа. Любата і замілаванне. Гэта пакуль спіртное не акупавала мозг і не выпусціла з глыбінь натуры прыснулага звера. Які пакуль, праз дрымоту, прыслухоўваецца, адным вокам прыглядаецца, прынюхваец ца да нашых грахоўных жаданняў, свербу, юру... Вось і па другім кілішку каньяку ды пад каву, нальём ды вып’ем. Звяры нашы выпростваюць выгінастыя спіны. Пацягваюцца, выпускаюць кіпцюры, спрабуюць імі разадраць цянёты прыстойнасці, ікластымі пашчамі прымерваюцца да шыльдаў з надпісам нельга. Кутнімі зубамі без натугі перашчыкваюць ахоўныя замкі нетрывалых жаданняў і, ужо не хаваючыся, кладуць лапы на стол, злізваюць языком з цыраты кропелькі разлітага каньяку, а затым Юджынаў звер праводзіць шурпатым языком па шчацэ Наталлі, а ейны — слюнявіць нос Юджына. Іх звяры паразумеліся. Зліліся. Цяпер ужо жыве, пульсуе адзін магутны звер на дваіх. Ці не? Ага. Кожны з іх паасобку. Са сваімі жаданнямі, памкненнямі ўрваць кавалак насалоды... Ух, і зашумелі дубы над ракою. Ссунуты, скамечаны дыванок на кухні. Звяры шкуматаюць адно аднаго. Калоціцца, як ад ліхаманкі, столік, жаласліва цвінькаюць, пазвоньваюць кілішкі. Палахліва прытулілася ў куточку газавая пліта. А ў паветры вісіць нямое, не агучанае пакуль нікім, пытанне: “Што ж гэта будзе?!”»

На бетонным вышчарбленым падаконні сядзіць самотны голуб і пазірае праз шыбіну на кіпенне бурлівых, расхрыстаных пачуццяў, ад якіх, здаецца, пачырванелі нават шпалеры на сценах. Ні Юджын, ні Наталля не чуюць меладычных званкоў мабільнікаў ці, можа, не хочуць чуць. Ім не да тых людзей, якія пра іх думаюць і кла- поцяцца ў гэтую хвіліну. Яны ў палоне сваіх звяроў: нізкіх і ўзвышаных, прадонных і нябесных, подлых і рамантычных. А найперш — галодных. Вось праз нейкі час яны насыцяцца, спатоляць смагу і сарамліва сцішацца, схаваюцца ў глыбінях целаў мужчыны ды жанчыны, задрэмяць зноўку. Толькі ж на які час? А вось гэта пакуль невядома ні нам, ні ім самім, ні нават галубку на падаконні. Хто ж зможа прадказаць непрадказальнае?..

***

Звыклы з дзяцінства ўсялякую справу рабіць грунтоўна і хутка, ён і цяпер, у сорак гадкоў ад нараджэння, абавязкова і хутка прымаў душ. Хоць больш падабалася Юджыну плёхацца ў ванне ці наведваць лазню. Лазня — гэта ўвогуле казка, свята, да якога патрэбны падрыхтоўка і адпаведны настрой. Юджына ніхто і ніколі не падганяў. Ён проста быў такі. Але паспешлівасць не заўважалася ні ў яго хадзе, ні ў гаворцы, ні ў звыклых рухах. Вось толькі за сталом — роўных яму наўрад ці знойдзеш. Еў Юджын за мірг вока, але вельмі акуратна і прыгожа. Можна сказаць — віртуозна. Не адзін раз гэта адзначала і Руслана.

«Мой верны арыстакрат спажывае Богам пасланае, мной гатаванае без спешкі, але і не дрэмле з відэльцам у руцэ. Ты хоць перажоўваеш ці цалкам каўтаеш?» — часам пыталася яна, падкладваючы на талерку новую порцыю.

«Трэба мець добрыя зубы», — жартаваў Юджын і змятаў пакладзенае за хвіліны.

«Што б я рабіла, калі б паўсюль быў такі?»

Падчас гэткіх жартаўлівых размоў мужчына не-не, ды і прыгадваў свой сексуальны юначы досвед. Ён у Юджына сфарміраваўся даволі рана. Хоць, які там быў вопыт? Зразумела, ён падшыванцам ведаў сёе-тое. Вырас жа ва ўлонні прыроды, у невялічкай глыбіннай вёсачцы. Ды і старэйшыя хлопцы аўтарытэтна распавядалі байкі пра Люсі Лісічкіну, Катрын Бавараву, Гэльку Лёпіцыну... Маўляў, гуляюць дзяўчаты па-чорнаму, радыя кожнаму, хто прыгрэе.

Пасля сёмага класа ўсё і атрымалася. Пры канцы жніўня ў залацістым бункеры зжатай пшаніцы. Бесталкова і сарамліва, з бояззю, як быццам нешта крадучы, пакахаўся ён з Гэлькай.

У першыя хвіліны пасля таго яму зрабілася настолькі брыдка і чамусьці крыўдна, што ён ледзьве не заплакаў. Гарэлі вушы, і не хацелася да канца жыцця бачыць Гэльку. Але, як ні дзіўна, праз паўтары-дзве гадзіны, калі супакоілася і ўраўнаважылася душа (ці сумленне, кволае, дзіцячае яшчэ), Юджыну аж да зубнога болю, да помараку хацелася распавесці сябру Робіку пра тое, што ён, Юджын, мужчына. Але Робіка не было ў вёсцы. Ён на цалюткае лета з’ехаў да цёткі ў Кіеў, добра, калі вернецца праз тыдзень. Юджын падрос, пасталеў сам для сябе, пасталеў, можна сказаць, на цэлую вечнасць.

Той восенню паспытаў Юджын шчасця і з Люсі, і з Катрын. Самалюбства ў кавалера зашкальвала. Яму здавалася, што восень пабралася шлюбам з вясною, кожны дзень вітаў яго шчодрым россыпам сонечных промняў. Юджын не ведаў стомы ні ў школе, ні дома, падсабляючы бацькам парадкаваць гаспадарку. Ён пачаў галіць шчэцце на шчоках, пакідаючы чорныя вусікі над адтапыранай верхняй губою. Толькі адна хмурынка ненарокам набягала на ягоны твар, калі сустракаў на школьных калідорах ці на вясковай вуліцы стрыечную сястру Волечку. Ён, паганец, закахаўся ў стрыечную сястру. І нават цяпер, у яго саракоўнік, тое ціхае, стрыманае каханне голкаю паколвае ў глыбіні сэрца. Цяжкае яно — няспраўджанае юначае каханне. Вобраз Волечкі, ейны тварык, голас, постаць аніяк не стасоўваліся з астатнімі, спазнанымі Юджынам, дзяўчатамі. Стрыечная сястра была і засталася для яго недасягальнай марай, танюткай кволай кветачкай, выпеставанай сярод зімы ў гаршчэчку. Яна можа лашчыць вока, позірк, але рукамі дакрануцца да яе небяспечна і боязна: раптам парушыш, загубіш гэту крупінку яснасці, святла і хараства сваімі грубымі бруднымі пальцамі. Юджын і аберагаў Волечку ад усіх і ўсяго. Пакуль не пайшоў у войска, ніводзін хлопец не змог правесці сястру дадому пасля пагулянак у клубе. Тым больш, што іх хаты стаялі непадалёку... Цяпер Волечка жыве ў Пецярбургу, выйшла другі раз замуж, мае дваіх дзяцей. Але і па сёння яна для Юджына не пазбавілася той дзіцяча-юначай светлай радасці, азарэння, трапяткой узнёсласці, што атуляла яе з далёкай памятнай восені. Восені-вясны, калі Юджын убачыў у вобразе стрыечнай сястры зямнога анёлка, а сам адчуў сябе мужчынам ва ўсім: ад паводзін да прыняцця рашэнняў. За прамінулыя гады ён дзясяткі разоў кахаў і быў каханы. І кожны раз — як у апошні. Яго хапала на год, два, пяць... пакуль не стамляўся і не пачынаў вышукваць новую ахвяру альбо шчаслівіцу. Хто можа дакладна сказаць? Так было да Русланы. Някідкай знешне, мяккай, далікатнай, сардэчнай жанчыны. «Гэта маё шчасце, — так вырашыў Юджын, — з ёю да скону і жыць мне...»

У хвіліны роспачы і раздраю Волечка наведвалася ў ягоныя сны. Супакойвала, абнадзейвала, часам выгаворвала і павучала. Ды заўсёды нязменна брала яго за руку, і яны лёталі, луналі над дахамі горада, над палямі і лясамі, гойсалі па падсвечаных сонцам аблоках, пералічвалі зоркі на вечаровым небе, рыбачылі на азёрах, рэчках і цалаваліся. Цнатліва, як родзічы, ці — як маці ледзь кранае вуснамі шчокі сына альбо дачкі. Яны аберагалі свае адносіны ад усяго штучнага, грубага, наноснага... І ў сне заставаліся братам і сястрой. Кожную раніцу пасля такіх сустрэч Юджын прачынаўся, як абноўлены і памаладзелы. Ва ўсім целе панавала ўстойлівая сіла, лёгка дыхалася, у галаве пасялялася зладжанасць са знешнім светам. Жыццёвыя дробязі і побытавыя перапалкі з Русланай не здаваліся яму ўжо настолькі непапраўнымі і глабальнымі. Яны ўспрымаліся не больш як шалупіннем ад падсмажаных семак. Усмешка, абдымкі са спіны, пацалунак у скроню ці вушка — і вось у іхнім доме іхняй кватэры сытай коткай вуркатала сямейнае шчасце...

Можа падасца камусьці неверагодным і дзіўным, але Юджын з Русланай жылі чатырнаццаты год у грамадзянскім шлюбе. Не хацела жанчына ніякай пячаткі ў пашпарце. Нават размова пра гэта выводзіла маладзіцу з раўнавагі. Яна злавалася, калі сяброўкі-дарадчыцы нагадвалі пра путы Гіменэя, альбо Юджын пачынаў здалёк падыходзіць да ўзаконьвання адносін.

«Мне і так добра. А калі вам, ці табе, хочацца законнасці і папяровай дакладнасці, то вы звярнуліся не па адрасе», — маланкавым позіркам страляла Руслана на сябровак ды Юджына. І ўсе прыціхалі. Маўляў, тваё права, шаноўная. Мы ж хацелі, як лепш, як у людзей прынята. Калі ж табе так зручней і спакайней, то і дзякуй Богу. Толькі праз некалькі гадоў Юджын здагадаўся, у чым прычына. Усё настолькі проста і банальна, што нават смяяцца не хацелася. Руслана баялася за свае квадратныя метры. У гэтым цяпер перакананы Юджын. Яна, як мудрая жанчына, прадчувала, што рана ці позна, але іх дарога падзеліцца на дзве асобныя. А чаму не можа такое адбыцца? Акрамя кахання іх нічога не звязвала. Дзяцей няма і не прадбачыцца. Пачуцця ж часта замала для доўгага і шчаслівага, як пішуць, да глыбокай старасці, сумеснага жыцця. Хаця прасцей за ўсё шукаць прычыну ў кімсьці ды абвінавачваць іншага. Не любім мы прызнавацца ў сваіх памылках, выстаўляць на ўсеагульны агляд мізэрнасць унутранага свету, свае цялесныя і душэўныя шчарбіны, выродлівасць учынкаў. Хаваем прыроджаны цынізм пад мілай усмешкай. Але ж колькі не накідвай на вярблюда посцілак ды рыззя, а гарбы ўсё роўна вытыркацца будуць, як у таго Піліпа — макаўка з канапель.

Юджын кахаў Руслану. Моцна і шчыра. Устаялым, ціхім, як перадвосеньская часіна, каханнем. Так яму здавалася. Закалыхала яно (каханне іхняе) на нейкі час Юджынава імкненне палявання на беспрыглёдных паненак. Кароткія спаднічкі, аголеныя лыткі, ладныя грудкі... Усяго было зашмат і без асаблівага перабору. Раней было, да Русланы. А з ёю Юджын прыціх, пасамавіцеў. Спакоем і ўраўнаважанасцю, задаволенай сытасцю поўніўся ягоны позірк. Глыбока схаваліся ў вачах неспатолены юр, нерастрачаная жарсць і сіла. Хаваліся нават ад самога Юджына. Сцялася, назапашвалася, паўнела і чакала зручнага моманту. Чакала, здзіўляючы сваёй вытрымкай...

***

Не трэба забываць людзей блізкіх табе, каханых, любых ні на хвіліначку, ні на імгненне. А тым больш на доўгія дні і тыдні. Неабходна думаць пра іх, клапаціцца і хвалявацца за іх лёс, учынкі, паводзіны. І ні ў якім разе, барані Божа, не здраджваць ім ні фізічна, ні духоўна. Гэтую простую ісціну толькі цяпер зразумеў Юджын, стоячы ў чужым пад’ездзе і гледзячы праз бруднае шкло акна на асветленыя чатырохкутнікі Русланінай кватэры.

Блізкія людзі звязаны між сабою нябачнымі воку ніткамі, танюткімі стужачкамі, крохкімі ланцужкамі, якія разрываюцца ад абыякавага дотыку, няўважлівага позірку, абразлівага слова. І вой, як цяжка, а найчасцей немагчыма парванае злучыць-звязаць, дый на звязаным — застаюцца вузлы. А калі па жывым секанула здрада, прадуманая, выпеставаная ў закутках розуму распуста, то ў попел ператвараюцца масточкі, якія нядаўна так моцна і, здавалася, надзейна злучалі два сэрцы. Сэрцы закаханых.

Ды што цяпер галасіць? Як ні сілься, ні намагайся, а свой локаць не ўкусіш. Цягнік пайшоў, а ты самотна і разгублена стаіш на пероне: не дагоніш, і вяртацца няма куды. Попел масточкаў ветрам развеяны, дажджамі ў каналізацыйныя калодзежы змыты.

Юджын усё гэта разумее, але нічога з сабою не можа зрабіць. Нясуць яго ногі да дома Русланы, пад яе вокны. Вось і цяпер ён бачыць, як яго жанчына зайшла на кухню, прыпынілася каля мойкі, уключыла кран, а ў яе за спінай узнікла постаць невядомага мужчыны. Не, хутчэй рослага і стройнага маладога чалавека, каротка пастрыжанага, з аголеным торсам. Ён са спіны абняў Руслану. Яна павярнула галаву і, пэўна, пацалавала кавалера. У Юджына ад нечаканасці запульсавала кроў у патыліцы... «І чаму на кухні яна не павесіла начныя фіранкі? — пачынае недарэчна разважаць Юджын. — Не бачыў бы ўсяго гэтага паскудства. Выставілася, гулёна, глядзі на яе бессаромнасць паўгорада. Хоць бы святло выключылі, ці схаваліся, апусціліся на падлогу. Вокны ж вакол, сотні вокнаў, а ў іх людскія вочы... Не, трэба бегчы і пазваніць у дзверы. Напалохаць, спыніць гэты бардак». Юджын намагаўся зрушыцца з месца, ды ногі, быццам налітыя свінцом ад каленяў і да самых пазногцяў, нават не пасунуліся. Быццам не належалі яму.

«З кім я жыў столькі гадоў?!» — мужчына адчуваў, як палае твар. Здавалася, пырсні вадой — і зашыпіць скура, як напаленая патэльня. Вочы рэзала, ніжняя сківіца калацілася.

— Ах ты, мой даражэнькі, непрыемна глядзець на чужое шчасце, на шчасце, якое не так даўно было тваім...

Юджын нібы ўва сне павярнуў галаву на голас. Толькі цяпер заўважыў побач з сабою жанчыну ў гадах. У цьмяным святле пад’езда твару было не разгледзець. Ды і нічым асаблівым гэты твар не вылучаўся. Пра такіх гавораць — звычайны. Якіх тысячы на вуліцы. Прабяжыш позіркам і не зачэпішся, а праз пяць хвілін забудзеш.

— Ну, ну, дзетка, не перажывай так. Не запаўняй сваё цела жоўцю, атруціш усе вантробы. А ты ж яшчэ маладзенькі, — жанчына правяла далонню па ілбе Юджына, працягнула рукой да макушкі, скінуўшы на плечы башлык курткі. — Спажывай страву здрады з гонарам. Ты ж яе першы згатаваў. Табе яна падалася дужа ж смачнай. Я ж бачыла, як ты сёрбаў, аж па барадзе цякло, за вушамі трашчала. А твая Руслана ў гэты час даглядала хворую сястру. Нават на мора схадзіць хвілінкі не мела. Змазвала пролежні ў роднага чалавека, выносіла пасудзіны з-пад хворай, мяняла памперсы на збалелым целе. Сама ўчарнела, гледзячы на пакуты і боль. А ты што? Ты цешыўся воляй. Гуляў, як прайдзісвет-рамізнік перад пакараннем. Навошта самоціцца, калі выспела і выпеставалася ў душы здрада? Даўно саспела і толькі чакала моманту, каб вылузнуцца з пацёмкаў тваёй душы на свет божы. Ты нават не намагаўся яе стрымаць... А ў цябе ж была магчымасць паехаць разам з Русланай. Ды куды там! Калі яшчэ надарыцца такая выгода — застацца вольным казаком? Вось ты і застаўся... — Жанчына перавяла дыханне ад даўгаватай гаворкі. На крок адступіла ад Юджына. Прытулілася плячом да сцяны каля смеццеправода.

— Помніш, як з сябруком ты патэлефанаваў адміністратару падпольнага бардэля? Што, запамятаў? Калі так, дык магу напомніць...

— Не, не трэба, — выціснуў з сябе мужчына.

— Чаму ж? Давай прыгадаем...

Юджын крыху ачомаўся ад разгубленасці. Яго пачынала распінаць злосць на сябе, Руслану, незнаёмага маладзёна каля Русланы, а больш за ўсё на гэтую вось старую выдру, якая немаведама адкуль з’явілася і павучае яго, прымушае перагортваць старонкі мінулага, якія ён хацеў раз і назаўсёды выдраць з памяці.

— Слухайце, вам пра Бога, пра вечнасць трэба думаць, не сорамна гаварыць пра такое? Ды і якая вам справа да мяне? Навошта прычапіліся? Ідзіце сваёй дарогай пакіньце мяне ў спакоі!

— Не злуйся, дзетка. Я ўсяго пабачыла за свае гадкі. А чаго начулася — і не пераказаць. Вось ты зараз вінаваціш ва ўсім сваю каханую. Заўваж, былую каханую...

— Чаму вы ўпэўнены, што былую? — перапыніў старую Юджын. — Яна мне і сёння даражэй за ўсіх.

— Няхай будзе так, — пагадзілася бабуля. — А цяпер скажы, вось ты бачыш, як Руслана кахаецца з іншым і табе гэта неабыякава. Ты гатовы дараваць ёй?

— Не ведаю. Магчыма, што і так.

— Тады пытанне наступнае: а ці трэба ёй тваё дараванне? Бо з вогнішча, залітага ліўнем, іскарку не разадзьмеш. Раней трэба было паклапаціцца і прыкрыць сямейнае цяпельца ад стыхіі. Ці не самалюбства, хлопча, цябе душыць? Закрануты ж твой мужчынскі гонар. Жанчына за распусту вытурыла цябе з кватэры. Ты апынуўся на вуліцы нікім і нічым. Табе ж было зручна з ёй, утульна. Сам сабе ў гэтым прызнаваўся, а каханне — гэта ўжо дадатак да ўсіх папярэдніх дабротаў жыцця. Твайго жыцця. Ці праўду я кажу?

Мужчына маўчаў. Ён павярнуў галаву да шыбіны, каб зірнуць у акно кухні Русланы.

— Не глядзі туды, — папрасіла старая. — Навошта яшчэ мацней распальваць і злаваць сябе? Злоба можа перарасці ў нянавісць, а ад яе недалёка і да граху, непапраўнага ўчынку. Скажу табе так: разбярыся, спазнай сябе, кім ты быў для Русланы, а яна для цябе? Разбярыся ў гэтым сур’ёзна. Без самашкадавання, прыніжэння яе і ўзвышэння сябе. Прааналізуй, узваж усе «за» і «супраць», а затым ужо і зробіш нейкія высновы. Часам прасцей адпусціць чалавека і пачынаць жыць наноў, чым бясконца песціць пустацвеціну надзеі.

— Яна мне не даруе. Я ведаю, — ледзь улоўным рухам губ вымавіў Юджын.

— Не спяшайся з высновамі. Бо неспазнаная душа жаночая, бяздонная яна ў сваёй любові, як і ў нянавісці, дарэчы. Хто можа дакладна сказаць, што хаваецца на самым донцы сэрца жанчыны? Якія думы даймаюць яе галаву бяссоннымі доўгімі вечарамі? Што яна перабірае на адзіноце ў сваёй памяці? Найвялікшая гэта загадка — душа жаночая. Павер мне.