Нябожчыкава люстра (на белорусском языке)

Потым высокая сiваватая жанчына няўпэўнена падышла да яго.

Пуаро схiлiўся над яе рукой.

- Прашу прабачэння, мадам, - сказаў ён. - Баюся, што цягнiк спазнiўся.

- Нiчога, нiчога, - разгублена сказала лэдзi Шэвенi-Гарэ. Яе вочы ўсё яшчэ пазiралi на яго няўцямна. - Нiчога, нiчога, мiстэр... э-э... я трохi недачула...

- Эркюль Пуаро.

Ён вымавiў сваё iмя гучна i выразна.

Недзе за сабой Пуаро пачуў раптоўны рэзкi ўздых.

I тут жа ён усвядомiў, што, бясспрэчна, гаспадара ў гэтым пакоi няма. Ён ветлiва сказаў:

- Вы ведалi, што я прыязджаю, мадам?

- О, ведала... - Словы яе прагучалi непераканаўча. - Я думаю... Я маю на ўвазе... Я мяркую... Але я гэткая непрактычная, мiстэр Пуаро. Я ўсё забываю... - У яе голасе чулася меланхалiчная задаволенасць гэтым фактам. - Мне шмат пра што гавораць. Мне здаецца, я запамiнаю ўсё, але яно толькi праходзiць праз мой розум i знiкае! Як быццам нiколi i не было!

I з прывычным выразам, якi гаварыў, што яна нiбыта даўно спазнiлася выканаць пэўны абавязак, гаспадыня паглядзела вакол i цiха сказала:

- Я думаю, вы ведаеце кожнага.

Але гэта было зусiм не так, i фраза была звычайнай банальнай формулай, якою лэдзi Шэвенi-Гарэ пазбывалася клопатаў знаёмiць гасцей i напружання, з якiм ёй даводзiлася б прыгадваць iх iмёны.

З вялiкiм намаганнем яна авалодала сабой у гэтай цяжкаi сiтуацыi i дадала:

- Мая дачка - Рут.

Дзяўчына, якая етаяла перад iм, была таксама высокая i цёмная, але зусiм iншага тыпу. Замест дробных, невыразных рысаў лэдзi Шэвенi-Гарэ ў яе быў вытачаны, трохi арлiны нос i выразная, вострая лiнiя падбародка. Чорныя валасы спадалi назад i ўтваралi хвалю маленькiх тугiх кудзеркаў. Яе чысцюткi твар ажно ззяў, трохi за кошт касметыкi. Яна была, так падумаў Эркюль Пуаро, адна з найпрыгажэйшых дзяўчат, якiх ён бачыў.

Ён зразумеў i тое, што яна не толькi прыгожая, але i разумная i што ёй не бракуе таксама характару i гонару. Словы яна вымаўляла трохi расцягнута, i яму здалося гэта наўмысным.

- Як прыемна, - сказала яна, - мець госцем мiстэра Эркюля Пуаро! Дзядуля зрабiў нам невялiкi сюрпрыз, я мяркую.

- Дык вы не ведалi, што я маюся прыехаць? - хутка спытаўся ён.

- Я нiчога не ведала пра гэта. I змагу ўзяць свой альбом для аўтографаў толькi пасля абеду.

З залы пачулiся гукi гонга, дварэцкi адчынiў дзверы i абвясцiў:

- Абед пададзены.

I амаль перад тым, як было вымаўлена слова "пададзены", здарылася нешта вельмi дзiўнае. Архiрэйская фiгура слугi стала, на адзiн толькi момант, надзвычай здзiўленай чалавечай iстотай...

Метамарфоза была такая iмгненная, i маска добра натрэнiраванага слугi зноў з'явiлася на твары так хутка, што чалавек, якi не ўмее назiраць, не заўважыў бы нiякай змены. Але Пуаро якраз назiраў. Ён здзiвiўся.

Дварэцкi ў дзвярах вагаўся. Хоць на твары яго не было нiякага выразу, у постацi адчувалася напружанне.

Лэдзi Шэвенi-Гарэ сказала няўпэўнена:

- О, божа, гэта проста незвычайна. Сапраўды, я... Проста не ведаеш, што рабiць.

Рут звярнулася да Пуаро:

- Гэтае дзiўнае замяшанне, мiстэр Пуаро, выклiкана тым, што мой бацька ўпершыню, прынамсi, за апошнiя дваццаць гадоў, познiцца на абед.

- Гэта вельмi нязвычна!.. - усклiкнула лэдзi Шэвенi-Гарэ. - Гервазы нiколi...

Да яе падышоў пажылы стройны чалавек з вайсковай выпраўкай. Ён шчыра засмяяўся.

- Добры стары Гервазы! Нарэшце спазнiўся! Даю слова, мы яму папомнiм гэта. Вiдаць, яму не даваўся ў рукi гузiк, калi ён прышпiльваў каўнер да кашулi, як вы думаеце? Альбо, можа, у Гервазы iмунiтэт супраць нашых маленькiх слабасцей?

Лэдзi Шэвенi-Гарэ сказала цiхiм азадачаным голасам:

- Але Гервазы нiколi не спазняецца.

Яно амаль было камiчнае, замяшанне, выклiканае гэтай простай соntrеtеnрs*. I, аднак, Эркюлю Пуаро не было смешна... За гэтым замяшаннем ён адчуў напружанасць - магчыма, нават страх. I яшчэ - здалося дзiўным, што Гервазы Шэвенi-Гарэ не з'явiўся сустрэць госця, якога выклiкаў з такой таямнiчасцю.

* Тут: затрымка (фр.).

Тым часам было вiдавочна: узнiкла беспрэцэдэнтная сiтуацыя, калi нiхто не ведае, што рабiць.

Лэдзi Шэвенi-Гарэ ўрэшце ўзяла iнiцыятыву ў свае рукi, калi гэта магло называцца iнiцыятывай, бо вельмi ж няўпэўнена яна сказала:

- Снэл, цi твой гаспадар?..

Яна не скончыла фразу, толькi з чаканнем паглядзела на дварэцкага.

Снэл прывык да метадаў здабывання iнфармацыi, якiмi карысталася яго панi, бо хутка адказаў на своеасаблiвае пытанне:

- Сэр Гервазы сышоў унiз у пяць хвiлiн восьмай, мiлэдзi, i адразу пайшоў у свой кабiнет.

- Вось як... - Яна на нейкi час так i застыла з разяўленым ротам, вочы, здавалася, глядзелi некуды далёка. - Цi не думаеш ты, што ён не чуў гонг?

- Я думаю, ён абавязкова чуў, мая лэдзi, гонг жа якраз за дзвярыма кабiнета. Я, безумоўна, не ведаў, што сэр Гервазы ўсё яшчэ ў кабiнеце, iнакш я далажыў бы яму, што абед гатовы. Можа, цяпер зрабiць гэта, мiлэдзi?

Лэдзi Шэвенi-Гарэ ўхапiлася за гэтую прапанову з вiдавочнай палёгкай.

- О, дзякую, Снэл. Але, зрабi гэта, калi ласка. Абавязкова.

Калi дварэцкi пакiнуў пакой, яна сказала:

- Снэл - проста скарб. Я цалкам давяраюся яму. Сама не ведаю, што б я рабiла без Снэла.

Нехта штосьцi спагадна прамармытаў, згаджаючыся з ёю, але нiхто нiчога не сказаў. Эркюлю Пуаро, а ён назiраў за людзьмi ў пакоi, раптам вельмi выразна падумалася, што яны, усе да аднаго, у напружаннi. Яго вочы хутка бегалi па iх, "класiфiцыруючы" ўсiх у агульных рысах. Два пажылыя мужчыны, адзiн вайсковага выгляду, той, якi толькi што гаварыў, i хударлявы, тонкi, сiвы мужчына са шчыльна сцiснутымi вуснамi. Двое, далей, маладжавыя мужчыны, вельмi розныя па тыпу. Адзiн, з вусамi i выразам стрыманай ганарыстасцi, напэўна, пляменнiк сэра Гервазы, коннагвардзеец. Другога, з прылiзанымi, зачасанымi назад валасамi i даволi банальнай прыгажосцю, ён залiчыў да бясспрэчна нiжэйшага сацыяльнага класа. Была тут i маленькая жанчына сярэднiх гадоў з пенснэ i з разумнымi вачыма, i яшчэ была дзяўчына з агнiста-рыжымi валасамi.

У дзвярах з'явiўся Снэл. Яго манеры былi дасканалыя, але праз абалонку безаблiчнага дварэцкага праступалi знакi чалавечай устурбаванасцi.

- Даруйце, мiлэдзi, дзверы ў кабiнет замкнутыя.

- Замкнутыя?

Гэта быў мужчынскi голас - малады, iмклiвы, з ноткамi ўзбуджанасцi, голас прыгожага маладога чалавека з прылiзанымi валасамi. Ён спытаўся, iрвучыся наперад:

- Можна, я пайду i пагляджу?..

Але Эркюль Пуаро дужа спакойна ўзяў камандаванне на сябе. Ён зрабiў гэта так натуральна, што нiхто не палiчыў дзiўным, што гэты чужы чалавек, якi вось толькi прыехаў, бярэ справу ў свае рукi.

- Хадземце, - сказаў ён, - у кабiнет.

I далей, ужо Снэлу:

- Вядзi нас, калi ласка.

Снэл паслухаўся. Пуаро, як цень, iшоў за iм, i, як статак авечак, iшлi следам i ўсе астатнiя.

Снэл вёў iх праз вялiкую залу, паўз вялiзны выгiн лесвiцы, паўз велiзарны высокi стаячы гадзiннiк i паўз нiшу, у якой стаяў гонг, па вузкiм калiдоры, у канцы якога былi дзверы.

Тут Пуаро апярэдзiў Снэла i асцярожна крануў ручку. Яна павярнулася, але дзверы не адчынiлiся. Пуаро лёгенька пастукаў костачкамi пальцаў па фiлёнзе дзвярэй. Ён стукаў мацней i мацней. Потым раптам стаў на каленi i прынiк вокам да замочнай шчылiны.

Неўзабаве павольна ўстаў i паглядзеў на ўсiх вакол сябе. Яго твар быў суровы.

- Джэнтльмены! - сказаў ён. - Гэтыя дзверы трэба зараз жа выламаць!

Па яго загаду двое маладых людзей, абодва высокiя i дужыя, налеглi на дзверы. Гэта была нялёгкая справа. Дзверы ў Гэмбара Клоўз рабiлi дыхтоўныя.

Нарэшце, аднак, замок паддаўся, i дзверы з шумам хiстанулiся ўнутр пакоя. Дрэва раскалолася i затрашчала.

Нейкi момант усе стаялi цiха, стоўпiўшыся на парозе. Усё святло ў пакоi было ўключана. Уздоўж сцяны злева стаяў вялiкi пiсьмовы стол, салiдны выраб з каштоўнага дрэва. У крэсле, не за сталом, а збоку, сутулiўся вялiкi чалавек, яго спiна была якраз насупраць iх. Галава i верх цела навiслi над правым бiлам крэсла, а правая рука бязвольна звiсала. Тут жа ўнiзе на дыване паблiскваў маленькi пiсталет...

Не было нiякай патрэбы рабiць здагадкi. Усё было зразумела. Сэр Гервазы Шэвенi-Гарэ застрэлiўся.

3

Хвiлiну-дзве натоўп у дзвярах стаяў нерухома, у здранцвеннi, пазiраючы на жудасную сцэну. Потым Пуаро ступiў наперад. У гэты ж момант Х'юга Трэнт гучна сказаў:

- Божа мой, стары застрэлiўся!

I тут жа за гэтымi словамi пачуўся працяглы страшны стогн лэдзi Шэвенi-Гарэ.

- О, Гервазы... Гервазы!

Цераз плячо Пуаро рэзка сказаў:

- Выведзiце адсюль лэдзi Шэвенi-Гарэ! Яна тут нiчым не дапаможа.

Пажылы мужчына з вайсковай выпраўкай выканаў загад. Ён сказаў:

- Хадзем, Ванда. Хадзем, мая дарагая. Ты не можаш зрабiць нiчога. Гэта ўжо адбылося. Хадзем i ты, Рут, глядзi сваю мацi.

Але Рут Шэвенi-Гарэ працiснулася ў пакой i стала каля Пуаро, калi той схiлiўся над жахлiва абмяклым целам у крэсле - целам чалавека, магутнага, як Геракл, з барадой вiкiнга.

Яна спыталася нiзкiм напружаным голасам, але надзвычай стрымана i прыглушана:

- Вы цвёрда ўпэўнены, што ён - мёртвы?

Пуаро ўзняў вочы.

На твары дзяўчыны быў адбiтак нейкiх эмоцый - сурова-стрыманых, затоеных, якiя ён не зусiм разумеў. Гэта было не гора - гэта было больш падобна на ўзбуджанасць i страх.

Маленькая жанчына ў пенснэ мармытала:

- Твая мацi, мая мiлая... Цi не думаеш ты?..

Моцным iстэрычным голасам дзяўчына з рыжымi валасамi крыкнула:

- Дык гэта быў не аўтамабiль i не корак ад шампанскага! Мы чулi стрэл...

Пуаро павярнуўся i паглядзеў на ўсiх. Ён сказаў:

- Нехта павiнен звязацца з палiцыяй...

Рут Шэвенi-Гарэ шалёна крыкнула:

- Не!

Пажылы мужчына з тварам юрыста сказаў:

- Баюся, гэта непазбежна. Ты паклапоцiшся пра гэта, Бароўз? Х'юга...

- Вы мiстэр Х'юга Трэнт? - звярнуўся Пуаро да высокага маладога чалавека з вусамi. - Было б добра, я думаю, калi б усе, апрача вас i мяне, пакiнулi гэты пакой.

Зноў яго паўнамоцтвы не былi пастаўлены пад сумненне. Юрыст пагнаў "статак" з пакоя. Пуаро i Х'юга Трэнт засталiся адны.

Х'юга сказаў, утаропiўшыся ў Пуаро:

- Паслухайце, хто вы? Я хачу сказаць, я не маю нават уяўлення... Што вы тут робiце?

Пуаро дастаў з кiшэнi футарал для вiзiтных картак i выбраў сваю картку.

Х'юга Трэнт сказаў, узiраючыся ў яе:

- Прыватны дэтэктыў, га? Вядома, я чуў пра вас... Але я па-ранейшаму не разумею, што вы робiце тут?

- Вы не ведалi, што ваш дзядзька... Ён быў вам дзядзька, праўда?

Х'юга зiркнуў на мёртвага: