Дзеці ночы

Нінку нехта шмаргануў за рукаў світэра. Яна не звярнула па гэта ўвагі. Ці мала хто мог у такой калатнечы зачаніць яе выпадкова. Але вось пальцы чыёйсьці рукі ўзялі яе запясце ў цёплую далонь. Дзяўчына азірнулася. На яе глядзеў вінаватымі вачыма Юрка. Ён быў цвярозы, а у позірку чытаўся клапатлівы неснакой і непрыхаваная радасць.

— Куды ты знікла? — спытаў на вуха.

— Каталася па горадзе,— таксама шапнула на вуха Юрку.

— Цалюткі дзень на тралейбусе?

— Не толькі. Яшчэ і ў метро была, і у госці патрапіла.

— Я рады, ш го з табою ўсё добра.

— А што магло здарыцца?

— Нядобрыя нрадчуванні даймалі мяне.

— Праўда?

— Ты як заўсёды не верыш.

— I чаго ты баяўся?

— Што больш ніколі не пабачу цябе.

— Цяпер супакоіўся?

— Так. Я знайшоў цябе.

— Не ты мяне, а я, Юрачка, вылічыла тралейбус, у якім ты будзеш.

Яны абодва ўсміхнуліся.

«Джульета і Рамэа»,— мільганулі ў галаве словы.

— Паехалі ў наша котлішча. Кірылаўна сёння адзначае свой дзень нараджэння. Трэба ўважыць старую. Я і падарунак ад нас ёй купіў, пару пляшак гарэлкі ўзяў, ну і на заедзь не паскупіўся.

— А дзе яно ўсё? Рукі ж у цябе пустыя.

— Пакінуў у камеры захоўвання.

— Малайчына, Юрка,— Нінка прытулілася галавою да шчакі хлопца.— Ты нават пагаліўся сёння.

— А чаму б і не? У Лёніка гарачай вады — заліся.

«Вось так.— зноўку голас у галаве.— Галубкамі будзьце, я адразу адстану. Мілуйцеся і жывіце на ўцеху адно аднаму». «А Вілен мой!» — з вясёлай гарэзлівасцю адказала Нінка. «Жаба раздушаная. Кошка драная з памыйніцы...» — панесліся брыдкія словы. Але Нінка цяпер не звяртапа на іх аніякай увагі. яны. здавалася, глыбока не краналі. а праскоквалі міма яе, як рэдкія дажджынкі за тралейбусам.

— Давай выйдзем на супынак раней.

— Чаму?

— Трэба купіць Кірылаўне хоць просценькі букецік кве­так. Ёй будзе прыемна. Не забывай, Юрка, што і яна жанчына, хоць і на сыходзе сваёй восені.

— Ого, як прыгожа кажаш.

— А ты думаў. Я усё ж некалі і ў студэнтках пабыла. Праўда, толькі ў першым калідоры.

— Далей не пусцілі? — падтруніў Юрка.

— He-а! Самой устыла і надакучыла. Збегла.

— Скрытная ты, Нінка.

— Няпраўда. У мяне душа нараспашку. Гэта ведаў нават Вілен... Ну-ну, не крывіся. Я сказала так, каб пазлаваць цябе.

Не даязджаючы да вакзала, яны выйшлі з тралейбуса. Ве­цер мацнеў, вырываў з рук прахожых парасоны. выкручвау іх, ламаў спіцы. Буйныя, як гарошыны, кроплі, бомкнуўшы, разбіваліся аб шэры і шурпаты асфальт, дзяўблі ў непрыкрытыя галовы і плечы.

— Кветкі маглі ўзяць і на вакзале. А гут змокнем, што мышы. Змые з нас фасончык.

— Не бурчы, Юрка! Тут купім танней.

— Ага, на запалках сэканомім і адбухаем палац з мансардамі.

— Бяры ружы ў кабеты пад накідкай. Шкода яе.

— Ты ўсіх шкадуеш, Нінуль. А хто цябе абагрэе?

— Мяне не трэба. Я сама дзяучына моцная.

— Сёння гуляем?

— Так, гуляем!

ІІІ

Бацька Максіма Гурона быў вядомым у Беларусі вѵчоным. Што ні кажыце, а фізік-лазершчык са светлай галавою і прагматычным розумам, ва ўсім — рэспектабельны мужчына — займаў пасаду загадчыка кафедры ў Акадэміі навук рэспублікі. У Інстытуце фізікі ён быў у перабудовачны час адным з прэтэндэнтаў і на пасаду віцэ-прэзідэнга Акадэміі на­вук. Жыццё, здавалася, лашчыла з усіх бакоў сям’ю Гуронаў. А як жа інакш? Бацька ж, Віктар Георгіевіч, лічыце, што ўхапіў. як гавораць. Бога за бараду. Чатырохпакаёвая кватэра ў цэнтры горада, побач са славутай плошчай Перамогі, службовая машына і асабістая іншамарка, хоць не частыя, але усё ж і не рэдкія паездкі за мяжу, трохпавярховая дача ў наўгадзіне язды ад Мінска, маладжавая хагняя работніца і выпешчаная жонка Валянціна Фёдараўна ды кемлівы сын. Што яшчэ натрэбна было савецкаму чалавеку? У хатнія гаспадыні Гуроны, праўда, узялі далёкую жончыну родзічку. Так настаяла Валянніна Фёдараўна, яна не хацела упускаць у сваё сямейнае гняздзечка жанчыну з вуліцы. Хто яго ведае, як там будзе з чужачкай? А раптам Георгіевіч захоча ласкі свежага цела, пяшчоты новых рук? «За мужчыну ва ўсім да канца не будзь унэуненай»,— так меркавала Валянціна Фёдараўна і дужа не аднускала з рук сямейныя лейцы кіравання. Падрос сынок Максімка, пайшоу у медыцынскі інсгытут, а Валянціна Фёдараўна без сунынку штудзіравала кнігі і манаграфіі па сусветным мастацтве і культуры, захапілася ўсходнімі рэлігіямі, збірала карціны і сама круцілася з мальбертам каля нацягнутых на падрамнік палотнаў. Віктар Георгіевіч аддана працаваў і кіраваў лабараторыяй, Максім вучыўся. Адным сло­вам. сям’я Гуронаў цвёрдымі нагамі стаяла на моцным і. здавалася, непарушным падмурку жыцця. Хапала прысмакаў для жывага і кідкай апраткі для цела. Чэргі існавалі не для сям’і Гуронаў. Жыві і радуйся. Але вось завіхурылі перамены, чорным, крылата-нястрыманым канём-стаеннікам загарцавала па Краіне Саветаў перабудова. Усіх захліснула, як скептычна гаварыла Валянціна Фёдараўна, «дзермакратыя». I парушылася размерана-ціхае жыццё сям'і Гуронаў.

— Уцякаць трэба, уцякаць адсюль, пакуль яшчэ жывыя! — даводзіла жонка Віктару Георгіевічу.— Не сёння. то заўтра застанемся жабракамі, выкінуць і цябе і нас з сынам у яму са смеццем. А ты ж вучоны, лічы, што з сусветным імсм!

— Так ужо і з сусветным,— спрабаваў нясмела адбрыквацца фізік-лазершчык.

— Няўжо не бачыш. ш го ўсё затоптана бруднымі абцасамі хамлоўшчыкаў? Трашчыць па швах гое, да чаго імкнѵліся, ува што верылі? 11е думаеш пра нас, паклапаціся хоць пра Максіма. Яму ж яшчэ жыць і жыць. Дай хлопцу магчымасць праявіцца, паказаць сябе.

— Яму гэта ніхто не забараняе.

— Д зе яму бліснуць? Цяпер, тут? Ты ашалеў! Разуй вочы і паглядзі вакол сябе, усё гарыць ясным агнём! — нераходзіла ўрэшце на крык выпешчаная Валянціна Фёдараўна. Яна пачынала нервова пакусвацъ доўгія, накрытыя лакам пазногці. Мышыныя зубкі лёгенька клацалі па дагледжаным манікюры.

— Сунакойся, кунічка мая,— заспакойваў жонку Віктар Георгіевіч.— Усё наладзіцца. а калі не...— паспешліва працягнуў ён,— ёсць у мяне на прыкмеце некалькі краін.

— I ты маўчаў? — скрушна вымавіла Валянціна Фёдараўна і наіграна бяссільна апусцілася ў скураное крэсла каля тарэра. Яе любімае месца, месца гаспадыні ў вялікай, па-царску абстаўленай зале.— Л куды, куды запрашаюць, Віценька? — нафарбаваныя вейкі аж задрыжэлі ад цікаўнасці над зеленаватымі вачыма, точаны і напудраны носік зморшчыўся між пакацістых нарумяненых шчочак.

— У Канаду звалі, ад фінаў ёсць прапановы, ну і італьянцы не раз клікалі да сябе. Так што, бачыш, выбраць можна.

— Геній ты мой! Вырагавальнік наш залаты.— Валянціна Фёдараўна ад радасці аж слязіну пусціла левым вокам.

— А як жа Манька? Яна ж хатняя работніца, твая родзічка. Куды яе?

— Адправім дамоў у вёску. Вось і ўвесь клопат.

— Варта пагаварыць з Максімам. Рантам ён не захоча нікуды ехаць. Што тады будзем рабіць?

— Яшчэ не выбралі. куды збіраць чамаданы. Я думаю, што ў Італію,— Валянціна Фёдараўна ажзакаціла вочкі.— Там цяплынь і мора, гам проста зямны рай. Праўду я гавару, Віцечка?

— Ыгы.

— Значыць, вырашылі. Перабіраемся ў Італію. А з Максімам я пагавару сама. Ён мяне хутчэй зразумее. Будзь упэўнены.

У мітусні і клопатах прабег не адзін месяц. Валянціна Фёдараўна ў сваіх марах жыла ўжо не ў перабудовачнай краіне, а ў далёкай і сонечнай Італіі. Яна паспела перагаварыць ужо на гэту тэму з дзесяткамі сваіх сябровак. I яны, не то жартуючы ад зайздрасці, а мо і сур’ёзна, называлі жонку Гурона не інакш як Валечка-італьянка.

— Умора званіла наша італьянка...

— Валечка-італьянкатак пахудзела і падцягнулася...

— Ці не хочаш купіць дачу ў італьяначкі?

— Здурнела Валечка-італьянка — ехаць у Божы свет як у капейку...

— Пашэнціла Валечцы-італьянцы з мужам. Ён галава...

I усё ж адна турбота не давала спакою Валянціне Фёдараўне: ніяк не магла яна ўгаварыць сына ехаць разам з імі. Максім з нершай гаворкі адмовіўся наадрэз накідаць Мінск. Ніякія довады на яго не дзейнічалі. I слёзы, і мольбы Валянціны Фёдараўны — усё ўпустую. Не слухаў ён і неракананняў бацькі. Стаяў на сваім.

— Калі закарцела — едзьце. Мне вальней будзе,— адмахваўся хлопец ад сваіх продкаў.— Тут яшчэ непачатае поле для ворыва і севу.

— Што, што ты тут пасееш. сынок?—заходзілася ў істэрыцы Валянціна Фёдараўна.

— Умеючы — многае,— бурчэў Максім і ўключаў музычны цэнтр.

— Засганешся адзін-адзінюсенькі ў бурлючым катле. Ніхто не падсобіць і не заступіцца, рукі не будзе каму падаць, калі рантам спатыкнешся. Мы ж будзем далёка. А ў бацькі ў Турыне якія вялікія перспектывы. Яго адразу на вяршыню навуковай гары запрасілі. Гэта табе не нейкі там клерк.

— Ну і добра, што так усё складваецца. Будзеце падкідваць мне грошы. А з ноўным кашальком усюды прыпяваючы жыць можна...— Максім на хвіліну задумаўся.— Ты б хоць да бабулі ў вёску з’ездзіла, расказала, што і як. А го кідаеце старую...

— Я ёй пісьмо напісала,— перабіла сына Валянціна Фёдараўна.— Яна ёмкая старая, зносу яшчэ доўга не будзе.

— Так гаворыш пра сваю маці? — скептычна ўсміхнуўся хлопец.— Відаць. і я ў цябе, дарагуша, пайшоў. Твой характар з генамі пераняў.

— Сам жа чуў, як у вёсцы нра яе гавораць? Ведзьма, і ўсё. Ніхто за вочы не назаве баба Грыніна. Ведзьма. Другога імя быццам і не ведаюць.

— Ну і што, калі плявузгаюць. Для цябе ж яна маці.

— А табе бабуля. Ці даўно ты да яе наведваўся? Маўчыш? Вось і маўчы.Перад самым ад’ездам Гуроны свой канфлікцік уладзілі. Сеўшы за святочны стол з такой важнай прычыны. Віктар Георгіевіч і Валянціна Фёдараўна сышліся з Максімам на тым, што ён кожны год будзе прыязджаць да іх у Турын падчас канікулаў. Пагасцюе, прыгледзецца і, калі мрыйдзецца жыццё ў Італіі на душы, пераедзе назаўсёды, зноў увальецца ў сям’ю.

— Ты, Максімка, глядзі тут за ўсім, будзь гаспадаром,— даводзіла Валянціна Фёдараўна. Твар у яе расчырванеўся ад выпітага віна, вочы паблісквалі жывымі іскаркамі. Пасля доўгай і турботнай бегатні на інстанцыях. клопатаў, якія звальваліся адзін за другім, яна мо толькі сёння вечарам вальней уздыхнула. Усё, можна сказаць. было зроблена. Заставалася толькі дабрацца да аэрапорта, сесці з Віктарам Георгіевічам у самалёт, і далёкая жаданая Італія прыме іх пад сваё неба.— Не заводзь, сынок, новых сяброў, не вадзі людзей з вуліцы ў кватэру,— настаўляла маці.— Зараз адразу не разбярэшся, хто сябар. а хто пакарыстаецца тваёй нявопытнасцю, ды яшчэ і абчысціць да ніткі. Мы з банькам вырашылі, што развітальная вячэра павінна быць толькі сямейнай. Былыя сябры засталіся ў мінулым, нам трэба прыглядвацца ў Турыне да новых. I дзяўчат абы-якіх сюды не вадзі.

— Маці, ён жа дарослы хлопец,— паспрабаваў умяшацца Віктар Георгіевіч.

— Рана Максіму яшчэ жаніцца, няхай вучыцца. Гэта ніколі неўцячэ ад яго. Жаніцьба — справа нажыўная. Калі будзе мець галаву, го і дзяўчына дастойная сама па сабе прыб’ецца. Ды мы 1 там, у Італіі, прыгледземся,— Валянціна Фёдараўна шматзначна зірнула на сына.— Кажуць, што людзі там тэмпераментныя...

Максім слухаў бацькоў і, здавалася, не чуў іх. Яму хутчэй хацелася застацца аднаму ў кватэры, выправіць продкаў у іх казачную краіну і жыць сваім жыццём. Тым. якое нязгасна, з дня на дзень разгаралася ў душы, бунтавала кроў у жылах, часам нават засціла вочы.

Максім апошні год фактычна не спаў. Ён звечара зачыняў лзверы свайго пакоя на замок (супраць чаго бунтавала маці) і з заплюшчанымі вачыма ляжаў на канапе, чакаў, пакуль стрэлкі на насценным гадзінніку не сыдуцца на дванаццаці і на спя­щую зямлю абрынецца няўмольная поўнач.

«Запал 1 адну са свечак, што я табе даў...— адразу ж вушы Максіма лавілі голас старога Ахрэма з Зялёнага Лугу,— пастаў на ўкуцці перад перавернутым крыжам. Яшчэ не забыў, як я вучыў цябе, га?»

«Не забыу»,— заўсёды паўтараў адны і тыя словы Максім. Даставаў з хованкі чорную свечку таўшчынёй з таўкач, выцягваў з-пад канапы скрынку з імправізаваным алтаром Гаспадара, раскладваў на кутнім століку. Перш чым запаліць свечку, праколваў указальны палец на правай руцэ і выціскаў шэсць кропель крыві на чорны воск свечкі. Пстрыкала запальнічка, і пякучае вочка свечкі ўспыхвала ў пакоі. Максім чакаў Гаспадара — і ён прыходзіў. Нябожчык Ахрэм, ранейшы важак гарадской абшчыны, сыходзіў, саступаў месца таму, камѵ ѵсё жыццё служыу.

«Радуйся, Гурон! — у адну з начэй, калі хлопец яшчэ і не ведаў, ды і бацькі самі не здагадваліся пра свой пераезд у Італію. важна прагаварыў Гаспадар.— Хутка ты будзеш вольны і магутны. Ты па праву гатовы заняць месца Ахрэма. Ты саспеў. Гурон! Цяпер выбірай у сваю сям'ю дзяцей паслухмяных, тых, хго народжаны пад маім знакам, знакам ночы. I назавѵцца яны ўсе гуронаўцамі. Я адпраўлю тваіх бацькоў у гое месца, дзе павінен нарадзіцца ва плоці я сам. Твае паедуць туды, а ты застанешся тут, бо тваё месца на гэтай зямлі, будзеш араць поле і сеяць, гадаваць парасткі вернікаў маёй сілы. Гэта краіна на ўсёй зямлі — самае прыдатнае месца. Тут людзі без веры і голасу. Ты дасі ім веру, паможаш паверыць у мяне адзінага. А моладзь! — Гаснадар у экстазе цірнуў кашчавыя і сѵхія далоні рук адна аб адну, і з іх пасы пал іся жаўтаватыя іскаркі.— Мо­ладзь без ідэй, з прагнілай душою і пустой галавою,— вось нам і трэба, Гурон, пачынаць сяўбу. I кінутае зерне ўзыдзе!..»

— Ці не задрамаў ты, сынок? — Валянціна Фёдараўна лёгенька дакранулася да пляча Максіма.— Зусім не ясі, вазьмі бутэрбродзік з ікрою. салацік з крабамі. Хто ж без мяне гут за табою прыгледзіць? — твар жанчыны агарнуўся сумам.— I ў каго ты ўдаўся такім упартым? Паехаў бы разам — і ніякіх праблем.

Ад слоў маці хлопец увесь напруціўся. Вочы лязом наласнулі на твары Валянціны Фёдараўны. Тоўстая вена ад напружання выступіла на высокім і гладкім ілбе Максіма. Між чорных дугападобных броў, на пераноссі. сабралася складка ад раздражнёнасці. А прамы рымскі нос ад унутрана прыхаванай злосці нібы пабольшаў, выцягнуўся да верхняй губы.

— Сто разоў гаварыў: вы едзеце, а я застаюся. Так трэба! I на гэтым паставім кропку. Надыдзе дзень, калі я да вас прыскочу.— Белыя і завостраныя зубы Максіма, здавалася, ірвалі сло­вы на кавалачкі, на дробныя шматкі. I яны, так падалося маці з бацькам, крывавілі над святочным сталом.

— Усё! Супакойся. Вып'ем за добры налёт і мяккую насад­ку,— Віктар Георгіевіч наліў фѵжэры.— Не грэціруй ты, маці, будучага ўрача. Яму трэба моцныя нервы,— фізік-лазершчык усміхнуўся.

— Апошні гост if ём да дна,— падтрымала Валянціна Фёдараўна.

Максім спрактыкавана, двума глыткамі асушыў фужэр, чым, відаць, азадачыў Валянціну Фёдараўну.

— Мужчына! — задаволена крактануў Віктар Георгіевіч.

— А вы думалі? — голас Максіма пагрубеў, басавітыя ноткі скалыхнулі крышталь люстры на столі. а па-юначы пульхныя губы выцягнуліся чырванаватым шнурком. Дзіўна, але вочы хлопца заставаліся непадступна халоднымі, быццам заінелымі. Усё роўна як зяленіва восеньскай травы над першай зазімнай павалокай інею.

«Яны лічаць усё яшчэ мяне кволым птушанём, якое без іх прыгляду задзяўбуць іншыя квактухі і ўжо апераныя падлёгкі. Не і яшчэ раз не! У маіх руках сіла, якая вам, мае прастачкі, клапатлівыя родзічы, і не снілася. Хутчэй бы дыхнуць без вас на поўныя грудзі, распраміць плечы і ганарова ўзняць галаву. Каб вы не азіраліся на кожны мой чых, не мацалі лоб, калі падступае гарачка ў надвячоркі з ноуняй на небе, перад пятніцай трынаццатага чысла. Устыў; у нячонках сядзіць мне ваш клопат!»

— Праводзіць нас усё ж не надумаў, Максімка?

— Вы ж гаксоўку заказал і,— хмыкнуў хлопец у адказ.

— Пабылі б разам лішнюю гадзінку,— прасіла Валянціна Фёдараўна.

— Не дзяцінься, маці,— убіўся ў гамонку Віктар Георгіевіч. Няхап паспіць лішнюю гадзіну. Аэрапорт не за гарамі.

— Правільна, стары, кажаш,— падтрымаў бацьку нашчадак.

— Вы, мужчыны, увесь час заадно. Не нарадзіла я сабе дач­ку, цяпер шкадую,— наіграна надзьмула пульхныя, падфарбаваныя ў карычневы колер губы Валянціна Фёдараўна.

— А хто табе не даваў? — з непрыхаванай злосцю запытаў сын.

— Каб жа я магла,— па твары Гурончыхі ценем мільганула роспач.—Скажы дзякуй, што гы, Максімка, пабачыў свет Божы.