Так сказаў Заратустра (на белорусском языке)

I калi б яно загаварыла, не знайшлося б нiкога, хто зразумеў бы яго, - так вынёсла яно вырасла.

I вось яно чакае i чакае, - а чаго яно чакае? Так блiзка ссуседзiлася яно з хмарамi: цi не чакае яно першай маланкi?"

Калi Заратустра сказаў гэта, хлопец усклiкнуў, пляснуўшы рукамi: "Ты маеш рацыю, Заратустра. Я хацеў сваёй пагiбелi, калi iмкнуўся ўгору, i ты маланка, якое чакаў я! Паглядзi, што зрабiлася са мною, пакуль ты тут са мною: зайздрасць да цябе развалiла мяне!" - так гаварыў хлопец, горка плачучы. А Заратустра абняў яго i павёў за сабою.

I калi прайшлi яны крыху дарогi, загаварыў Заратустра: "Заходзiцца сэрца маё. Лепш за ўсякiя словы гавораць мне твае вочы, што табе пагражае небяспека.

Ты яшчэ не свабодны - ты толькi шукаеш свабоды. Стамiлi цябе твае пошукi i забралi твой сон.

Ты iмкнешся ў свабодную вышыню, зорак прагне твая душа. Але i благiя твае памкненнi прагнуць свабоды.

Твае дзiкiя сабакi рвуцца на волю; яны брэшуць ад радасцi ў сваiх падзямеллях, пакуль твой дух iмкнецца разбурыць усе вязнiцы.

Ты сам яшчэ вязень, прагны свабоды: мудрая душа ў такiх вязняў, але разам з тым падступная i нядобрая.

Свабодны духам павiнен ачысцiцца. Бо ў iм яшчэ шмат астрожнага змроку i цвiлi - вока яго павiнна ачысцiцца.

Так, я ведаю небяспеку табе. Але заклiнаю цябе сваёй любоўю i надзеяй: не адкiдай сваёй любовi i надзеi!

Высакародна ты любiш пакуль што, i высакародна любяць цябе, а твае нелюбы злосна зiркаюць табе ў плечы. Ведай, што высакародны ўсiм папярок дарогi.

"Добрым" таксама ён заважае; калi ж яны яго называюць добрым, дык гэтым самым хочуць прыняць яго з дарогi.

Высакародны хоча стварыць новае i новую цноту. Добры хоча захаваць старое, каб яно заставалася цэлае.

Але не ў тым небяспека высакароднаму, што ён зробiцца добры, а што знахабiцца, зробiцца перасмешнiкам i знiшчальнiкам.

Я ведаў высакародных, якiя страцiлi сваю найвышэйшую надзею. I вось цяпер яны ўзводзяць паклёпы на ўсе высокiя памкненнi.

I вось цяпер яны жывуць, зрываюць без сораму кароткiя ўцехi i ставяць перад сабою мiзэрныя мэты - не больш як на дзень выстарчае гэтых мэтаў.

"Дух - таксама салодкi шал" - так кажуць яны. I разбiлiся крылы ў iх духу, i цяпер ён поўзае ўсюды i апаганьвае ўсё, што грызе.

Калiсьцi яны мерылiся стаць героямi, сёння яны ласуны. Сёння смутак i жудасць - iм за герояў.

Але любоўю сваёй i надзеяй заклiнаю цябе: хавай героя ў сваёй душы! Як святыню хавай сваю найвышэйшую надзею!"

Так сказаў Заратустра.

Пра прапаведнiкаў смерцi

Ёсць прапаведнiкi смерцi, i на зямлi поўна людзей, якiм патрэбна пропаведзь агiды да жыцця.

Зямля кiшыць лiшнiмi, жыццё сапсавана процьмай жывых. О, калi б можна было абяцаннем "вечнага жыцця" вынадзiць iх з гэтага жыцця!

Прапаведнiкаў смерцi называюць "жоўтымi" або "чорнымi". А я хачу паказаць вам iх у iншых колерах.

Вось яны, гэтыя жахлiвыя, што носяць у сабе драпежнага звера i не маюць iншага выбару, акрамя пажады i самакатавання. Але i пажада iхняя - таксама самакатаванне.

Яны яшчэ нават не рабiлiся людзьмi, гэтыя жахлiвыя: няхай жа яны прапаведуюць агiду да жыцця i гiнуць самi!

Вось яны, сухотныя душою - толькi нарадзiлiся, а пачынаюць ужо памiраць i трызняць вучэннем пра стому i адмаўленне.

Яны вельмi хацелi б смерцi, дык давайце ж пахвалiм iх волю! Будзем асцярожныя, каб не ажывiць гэтых мерцвякоў i не пашкодзiць гэтыя жывыя трупы!

Яны сустракаюць хворага, альбо старога, альбо нябожчыка; i адразу кажуць: "жыццё абвергнута"!

Але абвергнуты толькi яны самыя i iхнiя вочы, якiя бачаць толькi аблiчча сутнага.

Глыбока запанураныя, прагныя да ўсяго дробнага i выпадковага, што цягне з сабою смерць, - так яны чакаюць яе, сцяўшы зубы.

Альбо яшчэ: хапаюцца за салодкае, кпяць са сваёй гарэзлiвасцi; трымаюцца за жыццё, як за саломiну, i кпяць, што трымаюцца за саломiну.

Iх мудрасць маўляе: "Дурань, хто жыве далей, але хто ж бо з нас не дурань! I ў гэтым - уся дурнота жыцця!"

"Жыццё - толькi пакута" - так кажуць iншыя i не хлусяць: дык жа дайце сабе клопату зрабiць так, каб вашае жыццё спынiлася! Пастарайцеся скончыць жыццё, якое для вас - пакута!

I хай такою будзе запаведзь вашае цноты: "Забi сябе сам! Украдзь сябе ў жыцця!"

"Салодкае пахацiнства - грэх, i так кажуць адны прапаведнiкi смерцi, дазвольце ж нам пайсцi i не рабiць дзяцей!"

"Нараджаць вельмi цяжка, - кажуць другiя, - ды i навошта? Нараджаюцца толькi няшчасныя!" Гэтыя таксама прапаведуюць смерць.

"Спагада патрэбная, - кажуць трэцiя, - забярыце ўсё, што я маю! Забярыце i мяне самога. Тым меней буду я прывязаны да жыцця!"

Калi б яны былi ў аснове спагадлiвыя, яны адвярнулi б ад жыцця сваiх блiзкiх. Быць злымi - вось што было б iх сапраўдным дабром.

Але яны хочуць выбавiцца ад жыцця; што iм да таго, што яны яшчэ мацней вяжуць сваiмi ланцугамi i дарункамi iншых людзей!

I нават вас, каму жыццё - гэта цяжкая праца i неспакой, хiба вас жыццё не стамiла? Хiба вы яшчэ не выспелi на пропаведзь смерцi?

Усе вы, каму па душы цяжкая праца i ўсё iмклiвае, новае, нязведнае, - вы самi сабе цяжкiя сталi; ваш iмпэт - гэта толькi ўцёкi ад сябе i жаданне забыцца.

Калi б вы болей верылi ў жыццё, вы менш аддавалiся б iмгненнасцi. Але занадта мала ў вас зместу, каб чакаць, i нават каб ленавацца!

Усюды чуюцца галасы прапаведнiкаў смерцi; i поўнiцца зямля людзьмi, якiм патрэбная пропаведзь смерцi.

Альбо "вечнага жыцця": мне ўсё адно - толькi б знiклi яны з улоння зямлi!

Так сказаў Заратустра.

Пра вайну i ваяроў

Ад сама годных сярод ворагаў нашых мы не хочам лiтасцi, а таксама i ад тых, каго мы любiм да глыбiнi душы. Дык жа дазвольце мне сказаць шчырую праўду!

Браты мае па вайне! Я вас люблю ад усяго сэрца; я заўсёды быў адзiн з вас, i цяпер я такi самы. I я - сама годны з вашых ворагаў. Дык жа дазвольце мне сказаць вам шчырую праўду!

Я ведаю нянавiсць i зайздрасць вашага сэрца. Вы не настолькi вялiкiя, каб не ведаць нянавiсцi i зайздрасцi. Няхай жа ў вас будзе досыць велiчы, каб не было брыдка за самiх сябе!

I калi вы не можаце быць апосталамi пазнання, дык будзьце, прынамсi, ваярамi яго. Бо яны - спадарожнiкi i прадвеснiкi апосталаў.

Я бачу безлiч салдатаў - хацелася б пабачыць безлiч ваяроў! Я бачу салдатаў, аднолькава абмундзiраваных: тое, што яны на сабе носяць, называецца ўнiформай. Хай жа не будзе гэтакi аднастайны змест пад iх унiформай!

Будзьце такiя, як тыя, чыё вока заўсёды цiкуе за ворагам - iхнiм ворагам. Не кожны бо з вас здольны ненавiдзець з першага позiрку.

Свайго ворага вы павiнны шукаць, змагацца на сваёй вайне, за свае перакананнi! Калi ж вашыя перакананнi будуць разбiтыя, няхай вернасць ваша адсвяткуе сваю перамогу!

Любiце мiр як сродак да новай вайны. I мiр кароткi любiце мацней за доўгi.

Не да працы заклiкаю я вас, а да змагання; не да мiру, а да перамогi. Хай будзе праца ваша - змаганне, а мiр ваш - перамога!

Вы кажаце, добрая мэта асвячае нават вайну? А я кажу вам: толькi дабро вайны асвячае ўсякую мэту.

Вайна i мужнасць стварылi больш вялiкае, чым любоў да блiзкага. Не спагада, а адвага ваша ратавала дагэтуль няшчасных.

"Што такое дабро?" - пытаецеся. Дабро - гэта адвага. Хай малыя дзяўчаткi кажуць: "Дабро - гэта тое, што прыгожае i разам з тым кранальнае".

Вас называюць бессардэчнымi: але сэрца ваша шчырае, i я люблю сарамяжлiвасць вашай сардэчнасцi. Вы саромеецеся прылiву чуллiвасцi, iншыя саромеюцца адлiву яе.

Вы брыдкiя? Ну што ж, братове мае! Ахiнiцеся ўзвышаным, апранiцеся ў мантыю брыдкага!

I калi душа ваша робiцца велiчнай, яна робiцца пагардлiвай, i сама яе ўзнёсласць тоiць у сабе лiхату. Я ведаю вас.

У лiхаце сустракаецца пагардлiвец з бяссiльцам. Але яны не разумеюць адзiн аднаго. Я ведаю вас.

Вы павiнны мець толькi ворагаў, вартых нянавiсцi, а не ворагаў дзеля пагарды. Вы павiнны ганарыцца сваiмi ворагамi: тады толькi поспехi вашых ворагаў будуць вашымi поспехамi.

Паўстанне - гэта слушнасць рабоў. Хай будзе вашай слушнасцю паслушэнства! А кожны ваш загад - гатоўнасцю.

Кожнаму добраму ваяру "ты павiнен" гучыць прыемней, чым "я хачу". I ўсё тое, да чаго схiльнае сэрца ваша, павiнна быць спачатку загадана вам.

Хай будзе ваша любоў да жыцця любоўю да найвышэйшай надзеi: а гэтай надзеяй хай зробiцца найвышэйшае ваша перакананне!

Але i яго вы павiнны атрымаць ад мяне як загад - ён такi: чалавек ёсць нешта, што трэба пераадолець.

Дык жывiце жыццём паслушэнства i вайны! Якi сэнс у доўгiм жыццi! Якi ваяр хоча лiтасцi!

Я не лiтую вас, я люблю вас усiм сэрцам, мае супольнiкi па вайне!..

Так сказаў Заратустра.

Пра новых кумiраў

Сям-там яшчэ ёсць плямёны i народы, але не ў нас, братове мае; у нас ёсць дзяржавы.

Дзяржава? Што гэта такое? Дык вось, слухайце ж мяне цяпер, бо скажу я вам слова маё пра пагiбель народаў.

Дзяржаваю называецца сама халодная пачвара. Холадна хлусiць яна; i вось якая хлусня лезе з вуснаў яе: "Я, дзяржава, - гэта народ".

Гэта хлусня! Родапачынальнiкамi народаў былi творцы - яны надзялiлi вераю i любоўю сваiх супляменнiкаў: так яны служылi жыццю.

А тыя, што паставiлi пасткi на людзей i назвалi гэта дзяржавай, знiшчальнiкi: меч i сотню жаданняў навязалi яны ўсiм.

Там, дзе яшчэ ёсць народ, не разумее ён дзяржавы i ненавiдзiць яе як сурочлiвае вока i замах на правы i звычаi.

Такую азнаку даю вам я: у кожнага народа ёсць свая мова дабра i зла, i ў гэтым адзiн народ не разумее другога. Свая мова здабываецца кожным народам у спрадвечных правах i звычаях яго.

Але дзяржава хлусiць на ўсiх мовах дабра i зла; i ўсё, што яна кажа хлусня, i ўсё, што яна мае, - украдзена ёю.

Усё ў ёй - фальшывае; крадзенымi зубамi кусаецца яна, пачвара. Нават вантробы ў яе - фальшывыя.

Месiва моваў у разуменнi дабра i зла - гэтую азнаку я даю вам як азнаку дзяржавы. Сапраўды, цяга да пагiбелi - азнака гэтая! Сапраўды, яна клiча прапаведнiкаў смерцi!

Народзяцца многiя мноствы: лiшнiм i была прыдумана дзяржава!

Глядзiце, як надзiць яна гэтыя многiя мноствы! Як яна душыць iх, як жуе i перажоўвае!

"Няма на зямлi нiчога большага, чым я. Я - палец Божы, я - упарадковец" так рыкае пачвара. I не адны толькi даўгавухiя i блiзарукiя на каленях кленчаць!

О, нават вам, вялiкiя душы, нашэптвае пачвара сваю чорную хлусню! О, яна ўгадвае багатыя сэрцы, што ахвотна раздаюць сябе!

Яна ўгадвае i вас, пераможцы старога бога! Вы стамiлiся ў барацьбе, i цяпер сама стома вашая служыць новаму кумiру!

Героямi i тымi, хто сумленны, хацеў бы абставiць сябе гэты новы кумiр! Ахвотна грэецца на сонцы чыстага сумлення халодная пачвара.

Гэты новы кумiр усё вам гатовы аддаць, калi вы паклонiцеся яму: так ён купляе бляск цнотаў вашых i позiрк гордых вачэй.

Вамi хоча ён завабiць многiя мноствы! I вось прыдумана была пякельная штука - конь смерцi, якi бразгае збруяй боскiх пашанаў!

Праўда, смерць была вынаходлiвая для многiх мностваў, смерць, якая славiць сябе пад выглядам жыцця: сапраўды, неацэнная паслуга ўсiм прапаведнiкам смерцi!

Дзяржаваю называю я гэтага кумiра; дзяржаваю, дзе ўсе - i добрыя i благiя - упiваюцца атрутай; дзяржаваю, дзе ўсе - i добрыя i благiя - губляюць самiх сябе; дзяржаваю, дзе павольнае самазабойства ўсiх называецца "жыццём".

Зiрнiце ж на ўсiх гэтых лiшнiх! Яны крадуць творы вынаходцаў i скарбы мудрацоў: культурай называюць яны гэты крадзеж - i ўсё ў iх ператвараецца ў хваробы i нягоды!

Зiрнiце на гэтых лiшнiх! Яны ўвесь час хворыя, яны выблёўваюць сваю жоўць i называюць гэта газетай. Яны глытаюць адзiн аднаго i нiяк не могуць сябе стравiць.

Зiрнiце ж на гэтых лiшнiх! Яны грабуць багаццi i бяднеюць яшчэ больш. Яны, нямоглыя, прагнуць улады i, перш за ўсё, яе рычага - грошай!

Зiрнiце, як яны лезуць, гэтыя ўвiшныя малпы! Як караскаюцца адзiн цераз аднаго i зрываюцца ў смярдзючую прорву!

Туды, да трона iмкнуцца яны: у шаленстве сваiм яны думаюць, быццам на троне сядзiць шчасце! Часта бруд сядзiць на троне, а часта сам трон - на брудзе.

Шаленцы ўсе гэтыя, што караскаюцца, як малпы, кiдаюцца, быццам у гарачцы. Смуродам патыхае iхнi кумiр, гэтая халодная пачвара; смярдзяць i яны самыя ўсе разам, службiты iдала.

Братове мае, няўжо вы хочаце задыхнуцца ў смярдзючым чадзе з iх ненажэрных пашчаў? Бiце шыбы, выскоквайце на свабоду!

Уцякайце ад смуроду! Уцякайце ад iдалапаклонства лiшнiх людзей!