Помоги проекту - поделись книгой:
— Ну што? Мной пагрэбавала? За капейкі з сасунком цалавалася, га? А я-то мужык шчодры, мог бы і больш адвалць.
— Пайшоў ты на выган,— агрызнулася Люська,— хахаль мне знайшоўся. Табе толькі на вакзале прастытутак здымаць.
— Ды будзем мы ўрэшце сядзець па-людску? — умяшалася Казіміраўна.— За сённяшні дзень я стамілася, быццам камяні ў падоле насіла. I гарэлка, зараза гэтая, ніяк не бярэ. Хочацца зваліцца хутчэй, каб не чуць і не бачыць вас.
— Супакойся, падруг, усё ў нас ладна.
— Во-во, і я так кажу,— падтрымаў Маньку Міцька.
— Ой, хлопчыкі мае, хлопчыкі, былі б вы са мною жывымі. Няўжо б ваша матка такою стала? Ды я ж да сённяшняга дня вас і абсцірвала б і абмывала, сняданак і вячэру гатавала,— Казіміраўна гаварыла гэтыя словы завучана, без інтанацыі. Відаць, сабе яна прагаворвала іх і не раз і не два.— Судзьбіна ты мая горкая, судзьбіна чорная. Гляджу во на хлопца,— Казіміраўна правяла вачыма на Андрэя,— і здаецца мне, што бачу Колечку. Ён у мяне быў такі ж статны, такі ж шыракаплечы. I з твару глядкі.
— Сцішся, Казіміраўна, жывому пра жывое думаць трэба. Хлопцам тваім спакойна, не рві сваё сэрца.— Манька піхнула локцем Міцьку, вачыма паказала, каб наліваў. Ён хуценька схапіўся за пляшку. Першая напоўнілася Люсьчына чарка.
— Дзякуй, дзякуй,— падкрэслена з’едліва прагаварыла дзяўчына.— Ты ў мяне адзіны дабрадзей.
Міцька нешта незразумелае буркатнуў сабе пад нос. Усе выпілі…
Калі нарэшце скончыцца гэты бясконцы дзень? Андрэю ўжо даўно карцела падняцца і пайсці адсюль як мага далей.
Але ж нешта трымала. Гэтыя людзі дапамагалі яму ўспомніць усё папярэдняе, тое, што адбылося паміж ім і Марынай. Сярод Казіміраўны і Манькі, Міцькі і Люські не так балюча ўспрымаць тое, што было. На гэтай кухні, з гэтымі людзьмі тое ўсё здаецца непраўдзівым, штучным, выдуманым. Вось-вось, з-за гэтага яму і не хочацца сыходзіць ад гасціннай Манькі…
Шкода, што даседзеў да змроку. Калі б не цемра, можна было б пайсці і пашукаць варону з-пад піўбара. У ёй было нешта да шчымлівасці балючае і роднае: шаравата-чорнае пер’е, скурана-касцяністая дзюба — ува ўсім разважлівасць і нетаропкасць.
Так. Нягледзячы на тое, што варона цягала брудную абглыданую костку рыбіны, яна надавалася незалежнаю і поўнай гонару. Але, здаецца, гэта не галоўнае, не самае галоўнае з таго, чым спадабалася і прыцягвала да сябе варона з-пад піўбара.
Ага, вочы. Яе вочы і позірк. Няўжо ніхто не бачыў позірку той вароны? Дзіўна. I хлусня гэта. Проста ўсе адводзілі свае вочы ад вачэй вароны. Проста баяліся ды шкадавалі згубіць месца ў чарзе па піва. Ува ўсіх балела галава, хацелася піва. Дык ці ж да вароніных вачэй тады, да ейнага позірку? Каму хочацца ўбачыць сваё адлюстраванне ў вачах вароны, а не ў замурзаным люстэрку на сцяне?
Горка і балюча ведаць, што жыццё неяк не атрымалася. Што праходзіць яно ўпустую, згарае, як перасохлая салома на ўчарнелым восеньскім полі. I едкі дым засцілае вочы, выбівае слязіну ў кожнага, хто наважваецца пагрэць рукі каля гэтага цяпла.
У адзіноце чалавек ніхто і нішто. Ён, як сырое палена, не можа гарэць, а толькі куродыміць… Марына і варона… Ведаю — у гэтым неспасцігальная для мяне глыбіня.
Грандыёзная шэрасць і шэрая грандыёзнасць. У гэтым спалучэнні хаваецца апакаліпсіс. Гэта як гарбатая карліца з тварам анёла…
Але Марына пайшла ў ванны пакой за голкай. А Андрэй яшчэ раз уважліва глянуў на камень — яго ўсяго скаланула. Пякельная дрыготка праняла да пазногцяў на ступаках. Камень мяняўся на вачах: з зямліста-шэрага ён пачарнеў горш за перапалены вугаль. I гэта адбылося за адзін мірг вачэй. На вуліцы ледзь не пад самым акном прарэзліва завыла сірэна «хуткай дапамогі». Яна і заглушыла крык, што вырваўся з грудзей у хлопца. Андрэй міжволі прыкрыў далонямі свае вочы. «Гэта галюцынацыя, і не больш,— усплыла выратавальная думка ў галаве,— толькі галюцынацыя. Зараз адыму рукі, і камень будзе такі ж, якім мы яго прывезлі з Трокаў».
Андрэй адняў далоні ад вачэй. Камень быў чорны. Марына стаяла побач.
— Якое ты яшчэ дзіця, любы. Нічога ж дзіўнага не здарылася. Усё так і павінна быць. Бо гэта не просты камень. Ён — бацькава сэрца. Павінен стаць бацькавым сэрцам. Замяніць ягонае абяскроўленае. Памятаеш, я некалі табе чытала Ахматаву. Ты тады не паверыў мне, не паверыў паэтцы. А яна праўду казала, што калі чалавек памірае, то мяняюцца яго партрэты. Па-іншаму вочы глядзяць, і губы ўсміхаюцца іншай усмешкай. Яна заўважыла гэта, вярнуўшыся з пахавання аднаго паэта. I з тых пор часта гэта правярала, і яе здагадка пацвярджалася.
А зараз паглядзі на партрэт майго бацькі. Бачыш, ён жывы. Жывы ягоны дух. Ды і ты з ім ужо бачыўся. Праўда, фотаздымак як бы патухае, згасае. Але ў нас і ў бацькі ёсць яшчэ дзевяць дзён.
Каб поўнасцю пераканаць цябе, любы, узгадаю Парацэльса. Урача і вучонага, якога ты заўсёды паважаў. Сам жа мне ў гэтым прызнаваўся. Дык вось і Парацэльс казаў, што чалавек валодае сілай, што дазваляе яму бачыць сваіх сяброў, блізкіх і абставіны, у якіх яны знаходзяцца, нягледзячы на тое, што людзі, аб якіх ідзе гаворка, могуць у гэты час знаходзіцца за тысячы міляў.
Вось як яно, Андрэйка. I гэта ўсё могуць простыя людзі. А мой жа бацька не з простых. Не з тых, хто задавальняўся сном, чаркай і скваркай. Ён сіла і прадвеснік. Ці пераканала хоць трошкі? Ну-ну, прызнавайся. Бачу, крыху сумняваешся, але напалову ўжо згодны са мною. Не будзем жа цягнуць — давай руку.
— Я не хачу тут. Лепш на могілках. Думаю, так будзе зручней. Усё роўна ж ісці туды і несці камень.
— Не камень, Андрэйка, а сэрца майму бацьку, а твайму цесцю,— Марына хітравата ўсміхнулася. Бачылася — яна згодная…
Горад застаўся за плячыма. Да могілак паўтара-два кіламетры. Вецер і лашчыць і студзіць адначасова. Марына плечуком упіраецца ў Андрэя. Камень нясе сама — так ёй хочацца. Вельмі цёмна на вуліцы. Вецер прыглушае ў вушах гарадскія адгалоскі. Пад нагамі, на вузкаватай сцежцы, патрэсквае, шаргаціць няскошаная трава. Андрэй і Марына маўчаць, быццам прыслухоўваюцца кожны да сябе…
Андрэй першы раз у той жнівень прыехаў да бабулі адзін, без бацькоў. Сам жа дарослы ўжо — перайшоў у восьмы клас. Не хацелася яму ехаць у вёску. Прымусіла маці. Дужа ж баялася, каб моцным вузлом не перахапіла яго дваровая тусоўка. Ці не разы чатыры прыходзіў ён на той час дамоў позненька і на падпітку. У крамах танны вермут. Хлопцы, ягоныя пагодкі, хлешчуць, а чаму б і Андрэю не сербануць. Сусвет ад гэтага не перакуліцца і неба не пераломіцца пасяродку. Многае ён тады ўжо ведаў: і пра вартасці пітва, і пра тое, як і што грэба рабіць з дзяўчатамі, для чаго яны створаны і чаго ім хочацца.
Пераростак Валодзька ўсё па палічках раскладаў. У яго ўжо была і пастаянная лахудра. Так ён называў Кацьку з пад’езда насупраць.
Але маці вытурыла Андрэя ў вёску. Было злосна на душы, хоць ваўком вый. Толькі праз дні тры-чатыры прыламіўся неяк. А тут бабулі чарга падышла пасвіць кароў — адбываць радоўку, адным словам.
— Унучак, мо пагнаў бы ты скаціну на ржэўнік. Не адзін, а разам з Надзькай Перапечкінай. Мы купуемся з імі. Так прасцей і лягчэй для мяне,— бабуля прасіла, не верачы, што Андрэй дасць згоду.— Ты не хвалюйся, калі не ўмееш, — Надзька навучыць.
Андрэй хоцькі-няхоцькі, а згадзіўся.
I вось яны з Надзькай на ржэўніку, сярод залаціста-жоўтых бункераў пасуць статак. Травы зашмат, і каровы, як прывязаныя, на адным месцы.
— Давай палуднаваць.— Надзя села пад бункер, развязала хатулёк са страваю. Хітравата зірнула на Андрэя.— Сядай бліжэй — не адкушу.
Надзя гады на чатыры старэйшая за Андрэя. Яна ўся як налітая: твар і рукі загарэлыя, бялявыя валасы на галаве перахоплены гумкаю, сукенка на грудзях расшпількнута на два гузікі. Дзяўчына зручней падцягнула пад сябе ногі.
— Ну як? Вып’ем па кроплі, каб смачней елася? Мая маці бутэльку самаробнага вінца дала. Яшчэ мінулагодняга.
— Давай. Мне-то што. Дома я гарэлку шклянкамі цудліў.— Андрэй ад сваёй хлусні аж распраміў плечы. Як-ніяк, мужчына ж.
Яны няспешкі пілі віно, заядалі яйкамі ўкрутую, хрумсталі агуркамі, смакавалі спелыя памідоры. Было добра, сонечна, цёпла. Каровы, напасвіўшыся на ўежнай траве ржэўніку, ляжалі.
Прыляглі і Андрэй з Надзяй. Глыбока закапаліся ў жытнёвы бункер саломы.
Тым днём Андрэй і паспытаў забароненага і, здавалася, далёка недасягальнага. Але ўсё ж так проста і натуральна. Ды сорам крыху прабіраў хлопца. Толькі ж гэта хвіліну, дзве, а пасля нічога, усё як так і трэба.
А праз некалькі дзён быў Спас. У хаце густа пахла яблыкамі. Бабуля цэлы кошык паставіла іх рана-раненька на покуці.
— Сёння пойдзем у царкву, Андрэйка. У сваім гарадку ты мо ні разочку туды і не хадзіў, дзвярэй не адчыняў.
— Не хочацца мне ісці.
— Не-не, дзетка. Гадавое божае свята сёння. Не крыўдзі старую, пайшлі. I кошык падсобіш данесці. Трэба ж кожнага яблычкам пачаставаць. Такая ў нас завядзёнка.
I яны пайшлі. Каля царквы было людна. У той дзень Андрэй убачыў сапраўдную царкву, вялізны іканастас, шмат запаленых свечак і яшчэ вялікае распяцце ў руках бацюшкі…
Здаецца, так нядаўна і так даўно гэта было. А мо ўсё тое яму некалі прыснілася?..
— Андрэй, давай не пойдзем праз цэнтральную браму,— гэта Марына лёгенька шмарганула Андрэя за руку.— Я ведаю пралом у сцяне. Там зручней і блізка да бацькавай магілы.
— Як хочаш.
Марына сышла са сцежкі. Вобмацкам пасунулася каля сцяны. Паўсонны спакой і засяроджанасць парушаў трэск сухіх галін пад нагамі ды прыглушана-сіпатае дыханне дзяўчыны. Андрэя ж, здаецца, не хвалявала анічога. Ён яшчэ быў там, на полі, сярод статка кароў і жытнёвых бункераў саломы. Яму бачыліся поўныя кошыкі чырванабокіх яблыкаў і вялікае распяцце ў руках бацюшкі.
«Кожны з нас, дзетка, грэшны. 3 ім, грахом, нараджаемся, з ім ў зямлю сыходзім. Але ж і з маленькага граху можа вырасці найвялікшы, які задушыць свайго ж гаспадара, таго, хто гэты грэх нарадзіў, гадаваў і песціў. Так са снежнага камячка можна скатаць глыбу, а можна камячок пакінуць камячком ці цеплынёй сваёй рукі і душы растапіць яго. Бывае, што адзіны крок аддзяляе чалавека ад незваротнага. Цікавасць да лёгкага таксама грэх, Андрэйка. Не схаці і не пажадай ты яго. Я цябе ўжо не адзін раз папярэджвала, снілася. Толькі ты адпіхваеш мяне…»
Марына з Андрэем праціснуліся ў пралом сцяны. Яшчэ некалькі крокаў паўз зарослыя бугаркі, паўз крыжы і агародкі, паўз прыцішаныя дрэвы — і яны на месцы.
— Мы прыйшлі, бацька,— прашаптала Марына першы раз.— Стаім ужо каля цябе, чуеш! — мацней узвіўся яе голас.— Мы прынеслі тваё сэрца! — на поўныя грудзі выдыхнула дзяўчына.— Хутчэй руку, давай руку, Андрэй!!! — Марына ўжо не гаварыла, а крычала, як парадзіха, нараджаючы першынца.— Левую.— Не хочучы таго, хлопец працягнуў ёй руку.— Левую, давай левую мне. Але не! Пачакай! Бацька загадваў спачатку вырваць крыж. Ну не стой жа! Шмаргані яго з зямлі. Ён прыкапаны на нейкую пару далоняў.
Андрэй падышоў бліжэй да магілы і аслупянеў. Зямля свяцілася, ад яе патыхала жарам. Усё вакол станавілася святлейшым і задушліва смярдзючым. 3 нябачных куткоў да магілы выпаўзалі дзесяткамі гадзюкі і вужы, над галавою шаргацелі крыламі і брыдка пішчалі кажаны. У гэтым вэрхале згледзеў Андрэй і чараду крумкачоў. Так, здаецца, гэта крумкачы, хоць святло іх поўнасцю не дасягала. А можа, былі гэта звычайныя вароны, якія зляцеліся на смярдзючы пах, на дармовую кармёжку і жэрава.
Андрэй працягнуў руку да крыжа. Працягнуў левую, яшчэ з непаколатымі пальцамі… I тут выплыла з цемры бабуля, яе вобраз і воблік. Яна не пераступала мяжы асвятлення вужак і кажаноў. Яна толькі нахілілася і ў працягнутую руку Андрэя ўкладала распяцце. Распяцце з вясковай царквы.
Скаланулася магіла, засыпаючы пяском паўзучую нечысць, насыпаліся пераспелымі гнілкамі на зямлю абпаленыя кажаны, залапацелі крыламі крумкачы-вароны.
«Бяры, дзетка, асвячоны крыж у рукі. Засланіся ім ад д’ябальскага кодла, прыкрый душу сваю і цела. Не будзь папіхачом у руках сілы цёмнай ды нядобрай. Уратуеш сябе, то і мне ляжаць лягчэй будзе. Усё навокал зман, акрамя мяне і крыжа, распяцця святога. Ты яго бачыш — смялей бяры ў рукі».
— Не слухай, Андрэйка, ты ж мой каханы і адзіны. Са мною табе жыць. Разумееш, толькі са мною, а не з гэтай звар’яцелай старой і яе прывідным распяццем.— Марынін твар перакасіўся. Нос і ніжняя сківіца выцягваліся ўперад, танчэлі, рукі бяссільна ўзмахвалі, растапыраныя пальцы завастраліся, ды і голас непазнавальна змяніўся — стаў глыбока гартанным.
«Бяры ж, унучак, распяцце. Няма ў мяне сілы перастуніць мяжу, якая падзяляе дабро і зло, святое і нячыстае. А ты на раздарожжы — адна нага тут, а другая там. То ж бяры, працягні руку. Не бойся і не думай пра лёгкае. Жыццё не бывае пушынкай. Прыходзіць час, і за ўсё плаціць патрэбна. Не сквапся, Андрэйка, на лёгкае, не хаці яго, дзетка. Бяры распяцце».
Андрэй як бы скінуў з сябе скамянелаець. Яму палягчэла, галава праяснілася і рука паслухмяная стала. Ён уздыхнуў і моцна абхапіў распяцце. Воблік бабулі адразу ж знік.
I тут разгарнулася магіла Марынінага бацькі. Магутны чорны і смярдзючы слуп вырваўся з прадоння і рассыпаўся, зліўся з ноччу.
— Эх ты, дурыла, а я спадзявалася, і бацька верыў у цябе,— Марына натапырана курчылася і шарэла. Вось яна ўжо метровага росту, праз хвілю яшчэ меней. I дзіва дзіўнае скаланула Андрэя: Марына стала шэрай варонаю, страсянула крыламі, разы два каркнула і знікла, як і чорна-смярдзючы слуп з магілы яе бацькі, сярод глухой ночы.
Андрэеў кулак быў моцна сціснуты, хоць хлопец і адчуваў: нічога ў ім няма…
***
Добра сцямнела, калі Андрэй з Казіміраўнай сабраліся сыходзіць ад Манькі. Міцька заставаўся ў яе. Ён доўга плакаў, расціраў кулаком па п’яным твары слёзы і праклінаў жыццё і жонку, непасільную работу, жаліўся на малы заробак, дарагавізну і падступленне старасці. Люська ж, дапіўшы рэшту гарэлкі, шмыганула ў свой пакойчык і ўключыла там на поўную моц магнітафон. На кухні ад нечаканасці ўсе здрыгануліся.
— Папаўзлі, хлопча, і мы па дамоўках,— Казіміраўна пазяхнула,— а то з гэтымі прапойцамі нядоўга і ў грэх увайсці. Маньцы ж то як?.. Гарэлка ў роце і перадок у рабоце. Здаецца, пра гэта ўжо гаварыла. Пайшлі — няхай куёўдзяцца. Люська, думаю, нікуды з хаты не папаўзе. Не сумуй, хлопча, ой не сумуй. У цябе вочы — як у бычка на бойні. Хапанеш за жытку сваю яшчэ ўсялякага. Пакуль малады — весяліся. Эх, толькі б была гэта весялосць. Дасць Бог, стрэнемся як-небудзь удваіх, і я табе ўсё сваё горачка выкладу і выплачу, як сынку роднаму, як сваім дзеткам расказала б. Хачу з табою сустрэцца, прыпаў да душы ты мне. Можа б, заўтра каля піўбара ў парку? Манька там нас не вылавіць. То як яно? Гадзінак у адзінаццаць?
— Давайце заўтра.
Андрэй з Казіміраўнай ішлі па мокрым асфальце алеі. Толькі што яе паліла машына з жоўтай мігалкай. Маўчалі. Лёка дыхалася. Казіміраўна глядзела сабе пад ногі. А вось Андрэй як заведзены круціў галавою — шукаў варону, выглядаў Марыну. Не было вароны, не было Марыны.
***
Як баліць у мяне галава, Божа мой. Няўжо я вытрымаю, і яна не разломіцца, не рассыплецца на кавалачкі, што пабітае цьмянае люстэрка. Як дайсці дамоў? Хутчэй бы легчы.
А ўрэшце: ці сустрэну я заўтра варону, ці здагадаецца яна прыляцець у парк, пад сцены іншага піўбара? Ці прыляціць’?
Эх ты, Марына…
Поделиться книгой: