Վաղուց մեռածը

Egretta Garzetta

Վաղուց մեռածը

Վազգենի տանը սուգ էր։ Բայց դա սովորական հուղարկավորության պատրաստության նման չէր։ Եկող գնողը քիչ էր։ Չկար լաց ու կոծ, ինչպես լինում է երբ մեռնողը երիտասարդ է։ Միայն շշուկներ ու տարօրինակ հայացքներ։ Ի սրտանց լացում էին միայն երկու անձնավորություն՝ հանգուցյալի մայրը և կրտսեր քույրը։ Մայրը կանգնել էր դագաղի գլխնավերևում ու շոյում էր որդու ճակատը։ Անվերջ արտասվում էր ու խոսում.

_Ո՞ր մեղքիս համար։ Բալես ինչպե՞ս չկարողացանք քեզ ետ պահել այդ ճանապարհից։ Ինչու՞ այսպես վարվեցիր մեզ հետ։ Անուշիկս… քաղցրս… շաքարս, ո՞նց եմ առանց քեզ ապրելու։ Ինչու՞ չխղճացիր մեզ… խեղճ հայրդ չի կարող անգամ մոտենալ քեզ… նստել է այնտեղ հեռվում։ Ոտքերը քո մոտ չեն բերում, թուլանում ծալվում են։

Խոսում էր, անվերջ շոյում հանգուցյալի դեմքն ու ձեռքերը։ Շուտով գալու էր այն ժամը, որից հետո այլևս չէր տեսնելու զավակին երբեք։ Սիրտը կտոր-կտոր էր լինում։

Շուրջը նստածների մեջ քչերն էին ի սրտանց կարեկցում։ Բոլորի համար էլ Վարդանը վաղուց դարձել էր ատելի, անգամ զզվելի՛ արարա՛ծ։ Այդ երեսունհինգամյա տղամարդը կենդանության օրոք մրով ծածկել էր իր անունը, իսկ ամոթալի մահով անդառնալի ծեծեց այն գյուղի «սև ցուցակի» մեջ։

Տան առջև լայնատարած դաշտ էր, որի չորս կողմը գտնվում էին չորս տուն ամեն մեկը անցած հորից որդուն։ Նրանք արդեն հարյուր տարի վկա էին այստեղ տեղի ունեցած անցուդարձին։

Ու հիմա էլ տան պատուհանները լուռ նայում էին ինչպես Վազգենը նստել էր դաշտի աջ մասում գտնվող հին չինարի տակ ու մտախոհ ծխում։ Հայացքը աննպատակ շրջում էր մարգագետնով շաղ եկած տարբեր ծաղիկներով։ Հերթով զննում նրանց նուրբ թերթիկները, տերևներն ու ցողունները։ Ուշադիր զննում հողին կպած մասը ու մտածում, ինչո՞ւիր միակ որդին նույն ձև չկպավ իրեն ինչպես այս խատուտիկը մայր հողին։ Ինչո՞ւ իր միակ ժառանգը փոխանակ ուրախություն պարգևի սուգ ու շիվանով պատեց հայրենի օջախը դեռ կենդանության ժամանակ։ Ինքը երջանկության արցունքների տեղ դառնությամբ կուլ է տալիս ամոթի լեղի հյութը։

Վազգենը ոչ մի անգամ չէր մտել որդու մոտ։ Չէր տեսել նրան մեռած, չէր էլ կամենում։ Որդուն կենդանի մեռած էր համարում արդեն մի քանի տարի։ Իսկ նրա վերջին արարքը լրիվ ջախջախեց փրկության հույսը։ Մի՞թե սխալ է դաստիարակել որդուն կամ սիրո պակաս է տվել։ Գուցե եղել է չափից ավելի խիստ կամ չափազանց բարի, ու տղան սանձարձակ մեծացավ։ Հիմա հազար ու մի տարբերակ էին պտտվում գլխում․ Բայց այնպես էլ չէր հասկանում թե որ պահին փշրվեց կապը իր ու որդու միջև։ Ե՞րբ էր ճակատագրական պահը, որ վերջնականապես ոչնչացրեց որդիական սերն ու հարգանքը։ Վարդանը․․․ իր փոքրիկ Վարդանիկը՜․․․ ի՞նչ պատահեց նրան, որ արմատահան արեց ամեն ինչ։

Սրանից մի շաբաթ առաջ

Հավաքվեցին Արազի մոտ։ Այդ խորամանկ հայացքով, արծվենի քթով ու միջին հասակի տղամարդը, ակամա սարսուռ էր առաջացնում տեսնողի հոգում։ Նրա ցածր ձայնը, սառը հայացքը ահ էին առաջացնում հետը շփվողի մեջ։

_Լավ գործ կա այս օրեր,_բանալին ձեռքում խաղացնելով ասաց Արտեմը։ Նա կարճահասակ, ճաղատ ու հաստ փորով քառասունն անց մի տղամարդ էր։ Նրա կանաչ աչքերը անհանգիստ պտտվում էին, կարծես դուրս էին գալու խոռոչներից։ Բերանում ատամնաչոփիկ կար, որը մեկ այս մեկ այն կողմ էր գցում։

_Ի՞նչ գործ,_հարցրեց կողքը կանգնած Վարդանը։ Ի տարբերություն Արտեմին, նա բոյով, նիհար ու վտիտ կազմվածք ուներ։ Կարմրած աչքերի տակը կապտած, անքնությունից դեմքը ուռած, թմրած ուղեղը մեծ դժվարությամբ էր ընկալում լսածը։

Նա ինքն էլ չհասկացավ ինչպես ընկղմվեց «կյանքի հատակ»։ Այդ բառերն էր ասում հայրը երբ սկսում էր խրատները։ Ձանձրալի ծերուկ… Ոչինչ չի հասկանում։ Իսկական կյանքը այստեղ է՝ քաղաքի լույսերի մեջ։ Ուր չկա «ամոթ է», «կտեսնեն», «հարգանք ունեցիր, մեծը սխալ լինել չի կարող», «չի կարելի», «դա հակառակ է մեր ադաթներին», «այդպես չէ, այսպե՛ս է», «դու սխալ ես», «այսպես ես անելու», «այստեղ ես գնալու», «մի խմի», «բավական է», «ասում էի՛, չէ՛…»ու անվերջ նման խրատներ։ Այստեղ նա իմացավ ինչ է նախնադարյան օրենքներից ու ծնողների հսկողությունից ազատ լինելը։ Շունչ քաշեց ու տրվեց հաճույքներին։ Այս տասնհինգ տարվա ընթացքում տեսավ ի՛նչ է իսկական կյանքը։ Հետամնաց գյուղացիները թող փտեն իրենց ադաթների մեջ։ Շատերը երազում են ունենալ գոնե կեսը այն վայելքներից, որ ունի նա ամեն օր։ Մայրը ասում է «փչացած շրջապատ»։ Փչացա՛ծ… խեղճ կին երանի ամեն մեկը ունենա Արտեմի ու Արազի նման ընկեր։ Ի՜նչ օրեր են անցկացրել իրենք։ Հենց այդ ընկերության շնորհիվ ինքը տեսավ ի՛նչ է փողը՛, ի՛նչ է, երբ կոպեկները չես հաշվում, ուտում ու խմում ես ինչքան սիրտն է ուզում։ Այո աշխատանքն էլ դժվար է ու դրա հետ կապված մութ գործեր էլ կան, սակայն անհնար է լավ ապրել ազնիվ գործով, դա երեխաներն էլ գիտեն։ Ինքը միայն մեքենաներ բերելով է զբաղվում, մնացածը ինչ են բերում այդ ավտոներով իրեն չի վերաբերում։ Հիշեց ինչպես քիչ մնաց կալանավորեին իրեն ու կորցնեին ապրանքը, սակայն Արազը կաշառեց ում որ պետք է ու իրեն արձակեցին։

Հիմա էլ կարևոր գործ ունեին։ Արազը դեռ լռում էր, ուստի ինքը անհամբերությամբ սպասում էր։ Վերջապես Արազը սկսեց.

_Եթե տղաները այստեղ լինեին, ապա հերթը մեզ չէր հասնի։ Սակայն քանի որ ապրանքը տեղ չի հասել իրենքս ենք վերցնելու։

_Տեղ չի հասե՞լ,_կտրեց նրան Արտեմը։

_Այո։ Այդ ապուշը՛ ինքն է դիմավորել մեքենան ու Վազոն ստիպված, թողել է ավտոն թմրանյութերն էլ մեջը։ Հիմա՛ պե՛տք է գիշերը գնալ վերցնել։

_Իսկ եթե բռնվե՞նք։

_Բռնվել չկա՛,_կտրուկ ասաց Արազը։

_Իսկ եթե՞ մեքենայի տերերը արթնանան։

_Արթնանալ չկա՛,_Արազը դրեց սեղանին ըմպանակը ու դարձավ Վարդանին,_իսկ քո համար սա կլինի մկրտություն… քո հարազատ գյուղ ենք գնում։

Վարդանը զարմացած նայեց ընկերներին։ Ինչպե՞ս թե հարազատ գյուղ։ Բա եթե իրեն ճանաչե՞ն։ Այնտեղ բոլորը իրեն գիտեն։ Բա ո՞ւմ տուն են գնալու։

_Դա կլինի անակնկա՛լ,_ժպտաց ընկերը։

Ընկավ մտորումների մեջ։ Թող ամեն ինչ հաջող անցնի։

Մի օր անց Արտեմը եկավ ու սկսեց մանրամասն բացատրել, թե ինչ են անելու։Ինքը աշխատում էր ուշադրությունը կենտրոնացնել խոսողի վրա, բայց չէր հաջողվում․ ականջները հերթով դարձնում էր ընկերոջ կողմ, կարծե՞ս այդպե՛ս ավելի լավ է լսելու։

_Լսում ես Վարդան։ Առավոտից արդեն սկսե՞լ ես։ Հազա՛ր անգամ ասացի չխմե՛ս։ Ոտքերի վրա զոռո՛վ ես կանգնել,_դժգոհեց Արտեմը,_քեզ ասում եմ կարևոր գործ ունենք, իսկ դու՛....

զարմանում եմ քո տեղը ուրիշը լիներ ուրախությունից պարելու էր։

_Չեմ խմել…մի քանի բաժակ չեմ հաշվի առնում… դա իմ սովորական չափաբաժինն է։

_Սովորակա՜ն… արդեն ամե՛ն օր նույն վիճակում ես… ի՞նչ է լինելու երբ գործի գնանք։ Քո՛ մասին եմ մտածելու, թե գործն հաջող ավարտելո՞ւ։

Արտեմը ջղայնացած թքեց հողին, ետուառաջ քայլեց, ապա չարացած բղավեց.

_Թուլամորթի մեկն ես։ Թմրանյութերը ուղեղդ կերել են։ Շշմած ցցվել ես։ Այնտեղ ի՞նչ ես անելու։ Գոնե երկու՛ օր համբերիր, թող գլուխդ մաքրվի։ Իմացի՛ր, եթե քո պատճառով բռնվենք, կսատկացնե՛մ քեզ։

Վարդանը նայեց նրան այնպես կարծես դիմացինը հեռու սարի լանջին է՝ կկոցեց աչքերը ու սրեց տեսողությունը։

_Գնա,՛ քնի՛ր։ Արազի աչքին չերևա՛ս։

Արտեմը նստեց մեքենան ու շուտով կորավ հեռվում։

Վարդանը անտարբեր բերանը ծռեց։ Ձեռքերը դրեց բաճկոնի գրպանները ու պտտվելով բարձրացավ շենք։

Եկավ վաղուց սպասված օրը։ Գիշերով լցվեցին մեքենան և ուղևորվեցին գյուղ։ Քանի՛ մոտենում էին, Վարդանը ավելի էր երկյուղում։ Տարօրինակ զգացմունք էր։ Հաստատ վախ չէր։ Ինքը երբեք վախկոտ չի եղել։ Սակայն ի՞նչ էր կատարվում հոգում չէր հասկանում։ Փորձում էր շեղել ուշադրությունը, վերհիշում այս ճանապարհը, որով վերջին անգամ ե՞րբ է անցել չի հիշում։ Մտան գյուղ։ Հետաքրքիր է ո՞ւմ տուն են գնալու։ Այստեղ բոլորին ճանանչում է։ Անգիր գիտի ամեն մի ճանանպարհ և ուղի։ Այս մեկը դպրոց է տանում, այն մեկը ջրաղաց, մյուսը հորեղբոր տուն, այն մեկը սարը, դեպի ձախ՝ գերեզմանոցն է, դեպի աջ՝ մանկության ընկերոջ Ռաֆոյի տունն է … ամե՛ն թու՛փ է ճանաչում, ամե՛ն քա՛ր։ Հայրական տունը մյուս կողմում մնաց։ Հայրը վաղուց էր երես թեքել իրենից։ Հազար տարի չի եկել գյուղ… այստեղ ոչինչ չի փոխվել… կյանքը կանգնել է նույն տեղը, նույն սահմանափակության մեջ… մի ժամանակ ինքն էլ նրանց օրին էր։ Անցան կանաչ տան մոտով։ Այդ տունը իր մանկության երազանքն էր։ Ինչպե՜ս էր ուզում, որ իրե՛նք էլ ունենան նմանը։ Առաջ այն իրեն թվում էր վիթխարի՛ հրա՛շք պալա՛տ։ Իսկ հիմա աչքին երևաց մի խղճուկ շինություն։ Սրանից հազա՛ր անգա՛մ լավը՛ կա՛։ Հետո անցան իր առաջին սիրո տան մոտով։ Սաթենիկը՜… օ՜, այդ աղջիկը, ի՜նչ գեղեցի՛կ աչքեր ուներ… ու ծա՛նր ձեռք։ Ակամա ժպտաց։

_Արո՛, սրան նայիր։ Երևի մտքում փողն է հաշվում։

Վարդանը դարձավ նրան։

_Այնպես էլ չասացիք ու՞ր ենք գնում։

_Գաղտնիք է,_քթի տակ մրմռաց Արազը։ Հետո ղեկից ետ նայեց,_այսօր կապացուցես մեր հետ ես թե չէ։

_Ինչու՞… իմ հավատարմության ապացո՞ւյց ես ուզում։ Կարծեմ վաղու՛ց ապացուցել եմ։

_Այսօ՛ր կտեսնենք։

Վարդանի սիրտում արթնացավ մի խավար կասկած։ Չլինի թե՞ իր հարազատներից մեկի՛ տուն են գնում։ Բայց ու՞մ։ Ո՞ր մեկի։ Եթե նրանցից մեկը մեքենա գներ ինքը կիմանար։ Որովհետև մայրը կպատմեր․ հարազատներից միայն մայրը կապ էր փնտրում իր հետ։ Սակայն հազվադեպ էր ստացվում խոսել հետը, միշտ ինչ որ գործեր ուներ կամ երբ դեղերի ազդեցության տակ ինքը խուսափում էր շփումից։ Վաղուց չէր խոսել հետը։ Ե՞րբ է լսել մոր ձայնը վերջին անգամ։ Լավ, հիմա՛ դա կարևոր չի՛։ Այնուամենայնիվ չիմացավ ու՞ր են գնում։ Գյուղի այս կողմում ո՛չ մեկը չուներ։

_Սուսուփու՛ս մտնում ենք, խուզարկում մեքենան, հանում թաքստոցից ապրանքը ու հեռանում։ Առա՛նց որևէ շշու՛կ,_կրկնեց Արտեմը։

Վարդանին թվաց թե ընկերը այնպես էր արտասանում, կարծես ինչ որ մեկին համոզում էր, թե հե՛նց այսպե՛ս պետք է գործել ոչ թե ուրիշ ձև։ Ինչու՞…

Արդեն գիշերվա կեսից անցել էր։ Գյուղը վաղուց քուն էր մտել։ Այս ժամին եթե ինքն էլ պապական օջախում լիներ, ապա նույնպես անկողնում յոթերորդ երազն էր տեսնելու։ Հանգիստ չէր տալիս այն հանգամանքը, որ չպարզեց ո՞ւր են գնում։ Գլխին պրոբլեմներ չբերի՞։ Բայց սրանից ավել էլ ո՞ւր… կգնան սուսիկ-փուսիկ գործը կանեն ու կվերադառնան քաղաք։ Կարծես առաջին անգամ են անում։ Մի քանի անգամ էլ եղել է, որ չեն հասցրել հանել թմրանյութերը թաքստոցից, որովհետև չափից ավելի ուրախացած մեքենայի տերը եկել էր դիմավորել օդանավակայան։ Անհամբերությամբ լցվա՛ծ, մոռացա՛ծ, որ լիքը փաստաթղթերի կարգավորում կա առաջը, վազե՛լ էր երազանքին ընդառաջ։ Ոչի՛նչ, ամեն ի՛նչ կարգավորեցին։ Այդ մարդը այդպես էլ մնաց անտեղյա՛կ ու գո՛հ։

Ու՞ր են գնում։ Արազը զարմանալի հանգիստ էր, իսկ Արտեմը մեծ ջանք էր թափում, որ ցույց չտա հուզմունքը։ Այդ ապուշը այնպես էլ չսովորեց անտարբեր մնալու կանոնը։ Մի քիչ հուրի-փերիների փոշուց ու կգործեն հրաշքները, և վերջ բոլոր տվայտանքներին, պրոբլեմներին, պարտքերին ու ցավերին։

Մտքերի թելը կտրվեց երբ մեքենան դարձավ վաղուց հուշերի գրկում մնացած ճանապարհով։ Աչքերը քարացան ու դեմքը ձգվեց զարմանքից։ Եվս մի վայրկյան ու ավտոն կանգնեց ծանոթ տան առաջ։ Աչքերի մեջ բոցկլատին բարկության ու զարմանքի կայծեր։ Այստե՞ղ․․․

Լույսերը հանգած էին։ Տնեցիները քնած։

Արազը ղեկից ետ նայեց․ խորամանկ հայացքը թափանցեց մինչև հոգու խորքը։ Ի՞նչ է ուզում։ Վարդանը ջղայնացած դարձավ Արտեմին.

_Գիտեի՞ր, որ քրոջս տուն ենք գալու։ Արտեմը չպատասխանեց։ Խոր շունչ քաշեց ու դուրս եկավ։

Վարդանը շփեց ձեռքը մազոտ երեսին, զգաց որ հուզվում է։ Կրծեց շրթունքները ու դուրս եկավ։

_Ինչպե՞ս ես, Վարդա՞ն,_քմծիծաղը շրթունքներին հարցրեց Արազը։ Վարդանը վիրավորվեց մինչև սրտի խորքը։ Մի՞թե այսքան տարիների ընթացքում ինքը չի ապացուցել իր հավատարմությունը։

_Արազ կարող էիր ասե՛լ, որ քրոջս տուն ենք գալիս։ Ես մենա՛կ կգայի ու հանգիստ ամեն ինչ կանեի, առանց ավելորդ պրոբլեմների։

_Ո՛չ։ Ե՛ս պիտի վստահ լինեմ քո՛ մեջ։

_Ետ գնանք, Արո՛։

_Վարդա՜ն, սկսում եմ փոշմանել քեզ չափից ավելի վստահելու մեջ։

Վարդանը չպատասխանեց։ Բայց սիրտը տակնուվրա եղավ։

Վերջապես մտան բակ։ Նոր մեքենան կանգնած էր աջ մասում։ Լույսերը հանգած էին։ Բակը լուսավորում էր ավտոտնակի ճակատին գտնվող լամպերը։ Վարդանը նայեց վերև։ Այս սանդուղքով էր բարձրանում քույրը, հարսի շորով ու արցունքները աչքերին։ Քանի՞ տարի է անցել… երկու՞… Զեփյուռը իրենից փոքր էր տասներկու տարով։ Ինքը սաստիկ ջղայնացել էր, երբ հայրը որոշեց քրոջը տալ մոր անունը։ Նախնադարյան անուն… Զեփյուռ… ու հորը ինադու կանչում էր Զիտա, Զատի, Մոնի կամ Մոնիկա կամ ուրի՛շ անուն․․․ միայն թե չարտասանի՛ Զեփյուռ բառը։ Ինքը նրան միշտ վերաբերվել է ոչ թե ինչպես եղբայր, այլ ինչպես հա՛յր։ Քանի՜ անգամ է օրորոցային երգել նրա համար, գրկել ու ման եկել միայն թե Զիտան չլացի։ Քույրն էլ շատ էր կապված իրեն։ Բայց․․․ Երբ մտան գյուղ մտքում թվեց բոլորին, մոռանալով այն անձնավորությանը, որ սիրում էր իրեն նուրբ ու քնքուշ սիրով, սրտի ամբողջ ջերմությամբ ու միամիտ հավատով թե եղբայրը լավն է, անմեղ հրեշտակ… ու հիմա ինքը գողի՛ նման եկել է նրա տուն․․․ գիշերո՛վ, ծածու՛կ… մաքու՛ր երեսով ու բա՛ց ճակատով գալու փոխարե՛ն։ Ինչի՞ համար։ Փողի՛, թմրանյութերի՛, թե ինքնահաստատմա՞ն։ Ուրեմն զիտայենք մեքենա են վերցրել ինքը չի էլ իմացել։ Ուրիշ ի՞նչ է կատարվել քրոջ կյանքում ու ինքը չգիտի։ Ինչո՞ւ չգիտի։ Որովհետև հարազատներին մտքում թվելիս, միաժամանակ հաշվում էր իր եկամուտը․ ուղեղում անձնական շահերն էին պտտվում։

_Ի՛նչ շշմեցիր մնացի՛ր,_թևից քաշեց Արտեմը,_կանգնիր այնտե՛ղ, հսկի՛, եթե մեկը գա ազդանշան կտաս։ Իսկ ես ու Արոն բացենք մեքենան։

_Լա՛վ, արագացնե՛նք։ Պիտի լինի մի քանի տեղ։ Այս անգամ մեծ քանակությամբ են ուղարկել,_փսփսաց Արազը։ Հանեց գործիքների կապոցը գրպանից ու անցավ գործի։

Վարդանի սիրտը անհանգստությունից կրծքից դուրս էր գալու։ Առավոտյան ընդունածը կարծես քամին տարավ։ Թմրած ուղեղը սկսում էր արթնանալ ու սարսափ էր ապրում կատարվածից։ Ինչու՞ այսպես պտտվեց կյանքի անիվը։ Հանկարծ հասկացավ ինչն էր խլրտում մեջը ամբողջ ճանապարհին։ Ամոթ․․․ Այո ամոթ էր, վառող ու սպանիչ, խառնված սարսափին։ Մինչ ինքը ահ ու ամոթի զգացմունք էր ապրում, հանցակիցները բացել էին մեքենան ու հնարավորինս անձայն խուզարկում։ Բայց ինչո՞ւ ինքը չի բռնում ընկերների օձիքներից ու քաշում տանում այստեղից։ Սարսուռ անցավ մարմնով։ Փողը լրիվ կուրացրել է իրեն։ Վերջապես կարծես ավարտեցին գործը։ Արազը դժգոհ էր։

_Ու՞ր է մնացածը։ Սա քի՛չ է։

Վարդանը և Արտեմը ուսերը շարժեցին։

_Չգիտեմ։ Ինչ որ կա՛ վերցրի՛ք, ուրեմն գնացի՛նք,_առաջարկեց Վարդանը։

_Վախկո՛տ,_սառնությամբ ֆշշաց Արազը,_Ես մինչև ամբողջությա՛մբ չեմ ստացել ապրանքը չեմ հեռանա՛։

_Գուցե այդքան շատ էլ չկա՞ր,_վախվորած ասաց Արտեմը։ Զգացվում էր, որ նա ուզում է ժամ առաջ հեռանալ այստեղից։

_Ո՛չ։ Մագնիտոֆոնի մեջ պիտի լինի մնացածը։ Սերժիկը ասում էր… այո, նա ասում էր այնտե՛ղ պիտի լինի մի մասը։ Մոռացել էի… իսկ մագնիտոֆոնը բացակայում է։ Երևի՞ փեսադ հանել տուն է տարել։

_Այսինքն ուզում ես տուն մտնել,_բղավեց Վարդանը ու անկախ բռնեց Արազի օձիքը։

_Ձեռքերդ քաշի՛, թե չէ կսատկացնե՛մ։

Վարդանը տեսավ ատրճանակ Արազի ձեռքում։

_Սու՜ս… տղե՛ք․․․ Վարդա՛ն, Արո՛ բաց թողեք իրար։ Հիմա դրա ժամանակը չէ։_ Արտեմը անջատեց նրանց, _Արո՛, հիմա մնացածի մասին մտածել պետք չէ։ Թո՛ղ, գնացինք։ Վաղը Վարդանը օրը ցերեկով կգա ու կվերցնի։ Եթե՞ մի բան կա՛։

_Արտե՛մ, գնորդներն սպասում են։ Իրավունք չունեմ ուշացնելու։ Ինձ ոչի՛նչ չի կանգնեցնի։

_Դրա՞ համար զենքո՛վ ես եկել։ Սկզբից էլ մտադի՛ր էիր մտնել տու՛ն,_կտրեց նրան Վարդանը։

_Լսիր, լակո՛տ։ Գլուխդ ջարդելո՛ւ եմ, եթե չհեռանաս առաջիցս։ Քո նմաններին ես հաց ուտելուց եմ կուլ տալիս։ Ինձ իմ ապրանքն է պետք։ Կսատկացնեմ բոլորին, ուզածս կվերցնեմ։ Թքել եմ քո՛ էլ, քրո՛ջդ վրա էլ… Եթե մի քիչ էլ հաչես, ավելի՛ վատ բան էլ կտեսնես…

Նա հրեց Վարդանին ու վազեց աստիճաններն ի վեր։ Վարդանի աչքերը մթնեցին։ Հիմա ներխուժելու է մեջ։ Եվ ի՞նչ է կատարվելու։ Զիտա՛ն… Արյունը խփեց գլուխը։ Ինչ ուժ կար թոքերում գոռաց.

_Զիտա՜, Զիտա՜,_շունչը քիչ մնաց կտրվեր, _… Զիտա՜…

Վազեց Արազի հետևից ու շարունակեց.

_Զեփյու՜ռ… արթնացեք… Ղազա՜ր…

Նույնիսկ այս պահին փեսային իսկական անունով չէր կանչում։ Իր սիրած մականունն էր ասում, փոխանակ Մարգար արտասաներ։

_Կանգնի՛ր, Արազ… չհամարձակվե՛ս…

Արազը կատաղած դարձավ ետ։

_Փակի՛ր բերանդ։

Ու նորից շարժվեց առաջ։

_Ղազա՜ր… Ղազա՜ր,_կանչեց Վարդանը փեսային,_փեսա՛ Ղազա՜ր… փեսա՛ Ղազա՜ր… արթնացե՛ք․․․

Սենյակներից մեկի լույսերը վառվեցին։ Կատաղած Արազը ուղղեց ատրճանակը նրա վրա։

_Լռելու՛ ես, թե չէ՞։

Բայց առանց պատասխան լսելու կրակեց։ Կրակոցի ձայնից վառվեցին շրջակայքում գտնվող բոլոր տների լույսերը։

Տան մեջ ձայներ լսվեցին։

_Թյու՜… ի՛նչ գործ հարամ եղավ,_ջղայնացած գոռաց Արազը վտանգավոր էր մնալ, նետվեց բակից դուրս։ Մի քանի վայրկյան տատանվելուց հետո Արտեմը հետևեց նրան։ Մեքենան պոկվեց տեղից ու սրընթաց անցավ եկած ճանապարհով։

Վարդանը մնաց սանդուղքի վրա պատին հենված։ Կրծքից արյուն էր հոսում։ Ամուր սեղմեց վերքը։ Սուր ցավը պատել էր մարմնի ամեն մի բջիջ։ Ընդհանուր թուլություն էր զգում։ Ուրեմն մարդ այսպե՞ս է զգում իրեն, երբ վիրավորում են։ Կամաց բռնվելով պատից նստավ աստիճանի վրա։ Աչքերը մթնեցին։ Վերքը անտանելի ցավում էր։ Ականջները կարծես խլացան, ինչ-որ խշշոց էր միայն։ Հանկարծ ամեն ինչ լուսավորվեց ու ինչ-որ ընդհանուր ծանրության տակ ստիպված պառկեց։ Չհասցրեց գլուխը դնել աստիճանի վրա մեկի փափուկ ձեռքերը գրկեցին իրեն, իսկ երկար մազերը քսվեցին այտին։ Բացեց աչքերը.

_Զիտա՜,_շշնջաց զոռով ու թույլ ժպտաց։

_Վարդա՜ն… Վարդան այս ի՞նչ արիր։ Ի՞նչ է պատահել։

Քույրը հազիվ էր զսպում արցունքները։ Նստեց սանդուղքի վրա ու գրկեց եղբոր գլուխը։ Վիրավորը չնկատեց ինչպես արյունոտեցին նրա ձեռքերը, չտեսավ ոչ գիշերանոցը, ոչ էլ հղիությունը։ Դժվարությամբ էր բացում ծանրացած կոպերը ու հազիվ էր շնչում։ Նրա կուրծքը քանի գնում ավելի մեծ ճիգ էր գործադրում, որ կլանի ևս մի կում օդ։

_Աչքերդ չփակե՛ս… Վարդան լսում ես, խոսի'ր։ Չհամարձակվես լռել, Վարդա՜ն։ Մի բառ ասա՛… ձայն հանի՛ր…

Բայց եղբայրը արդեն ոչինչ չէր լսում։ Նրա գիտակցությունը խավարում էր։ Արդեն չէր տեսնում քրոջ լացակումած դեմքը, չէր լսում աղեկտուր ճիչերը ու չէր զգում ոչինչ։ Չիմացա՛վ ինչպես Զեփյուռը գոռում ու կանչում էր օգնության, ինչպես փեսան զոռով պոկեց կնոջը իր անշունչ, բայց դեռևս տաք մարմնից, ինչպես խնամին վազեց դեպի մեքենան, իսկ մոտակա տներից տղամարդիկ թափվեցին դուրս ու վազեցին Զեփյուռի ձայնի վրա։ Չիմացավ ոչի՛նչ… մարեց ժպիտն ու քրոջ արտասուքի կաթիլները դեմքին։

P.S.Վազգենը մնաց չինարի տակ երկար ժամանակ։ Չշարժվեց տեղից նաև երբ որդու դագաղը հանեցին տնից ու դրին մեքենան։ Չգնա՛ց գերեզմանոց, չնայեց վերջին անգամ նրա դեմքին, հրաժեշտ չտվեց ու նույնիսկ գլուխը չծռեց նրա կողմ։ Ծխախոտը ձեռքում զննում էր մարգագետնի ծաղիկները։ Ո՞նց են նրանք կպել մայր հողին։ Վարդանը գնաց… գնացել էր վաղուց… ու ինքը չհասկացավ ե՞րբ…