Учебник языка эсперанто. Основной курс

kelkaj ‘несколько’,

kompreni ‘понять’,

komputi ‘вычислять’, ‘пользоваться компьютером’,

letero ‘письмо’,

loĝi ‘жить (проживать, населять)’,

mateno ‘утро’,

nomo ‘имя’, ‘название’,

okulo ‘глаз’,

patro ‘отец’,

peti ‘просить’,

rakonti ‘рассказать’,

saĝa ‘умный’,

sana ‘здоровый’,

tuta ‘весь’, ‘целый’ (tute ‘совсем’),

urbo ‘город’,

uzino ‘завод’,

veni ‘прийти’, ‘приехать’, ‘прибыть’, ‘наступить’,

vivi ‘жить (существовать)’.

Грамматика

5-1. Кроме уже изученных нами вопросительно-относительных слов kiu ‘кто’, ‘который’, kio ‘что’, kie ‘где’, kiom ‘сколько’, kiel ‘как’ существуют следующие вопросительно-относительные слова (местоимения и местоименные наречия): kia ‘какой’, kien ‘куда’, kiam ‘когда’, kial ‘почему’, kies ‘чей’.

5-2.Указательные слова образуются от вопросительно-относительных путём замены начального k на t: tiu ‘тот’, tio ‘то’, tia ‘такой’, tie ‘там’, tien ‘туда’, tiam ‘тогда’, tiom ‘столько’, tial ‘потому’, ‘поэтому’, tiel ‘так’, ties ‘того (принадлежащий тому)’. Близость выражается частицей ĉi: tiu ĉi, ĉi tiu ‘этот’; tio ĉi, ĉi tio ‘это’; tie ĉi ‘здесь’; tien ĉi ‘сюда’: Mi ne volas tion ĉi scii Я не хочу это знать. Если нет противопоставления «близкое – далекое», то tiu, tio могут употребляться в значении «этот», «это»: Ni parolos pri tio morgaǔ ‘Мы поговорим об этом завтра’.

5-3.Направление движения к цели (т. е. при вопросе «куда?»), выражаемое существительным или наречием, обозначается, как и винительный падеж, окончанием -n: Mi estas en la klaso (kie?); Mi iras en la klason (= klasen) (kien?). При предлогах al ‘к’ и ĝis ‘до’, которые сами по себе обозначают направление движения к цели, окончание -n не употребляется.

5-4.Сравнительная степень прилагательных и наречий образуется от положительной степени с помощью слов pli … (ol) более … (чем)‘, malpli … (ol) ’менее … (чем): Kvar okuloj vidas pli bone, ol du ‘Четыре глаза видят лучше, чем два’; Unu horo da interparolo estas pli bona, ol kvindek leteroj (M. Sevigné/Sevinje) Один час разговора лучше пятидесяти писем‘; Pliaĝa frato estas dua patro ’Старший брат – второй отец‘; pli malbona ’худший (более плохой), malpli bona ‘худший’ (менее хороший).

Превосходная степень образуется от положительной степени с помощью слова plej ‘наиболее’, ‘самый’, ‘всего’, которое не принимает окончание -n: Li estas la plej saĝa Он самый умный; En Esperanto-klubo ni legas la plej interesajn leterojn ‘В клубе эсперантистов мы читаем наиболее интересные письма’; Plej interese ‘интереснее всего’.

5-5.Предлоги: el ‘из’; ĉirkaǔ ‘вокруг’; post ‘после, через’, ‘за’; antaǔ ‘перед’: el la urbo ‘из города’; Li faris plej bone el ni ‘Он сделал [это] лучше всех нас’; elstara ‘выдающийся’; ĉirkaǔ tablo ‘вокруг стола’, ĉirkaǔ ok horoj ‘около восьми часов’; post mi ‘за мной’, post kvar tagoj через четыре дня‘, post tio ’после того‘, poste ’потом; antaǔ domo ‘перед домом’, antaǔ monato ‘месяц назад’, antaǔ nelonge ‘недавно’, antaǔa ‘передний’, ‘предыдущий’, ‘предварительный’, antaǔe ‘впереди’, antaǔen ‘вперед’, antaǔ ol ‘прежде чем’; Ĉio estas malfacila, antaǔ ol esti facila Всё трудно, прежде чем быть лёгким.

5-6.Притяжательное местоимениеsia ‘свой’, образованное от возвратного местоимения si ‘себя’, употребляется только в 3-м лице: Mi vidas mian patron ‘Я вижу своего (моего) отца’; Vi vidas vian patron ‘Ты видишь своего (твоего) отца’; Li vidas sian patron ‘Он видит своего отца’; Li vidas lian patron Он видит его отца (т. е. отца другого человека); Ili vidas sian patron ‘Они видят своего отца’; Li dankas siajn kaj liajn amikojn ‘Он благодарит своих и его друзей’; Ĉio havas sian kialon ‘Всё имеет свою причину’; Por ĉio estas sia tempo ‘Всему своё время’.

Слово sia относится к субъекту последнего выраженного действия: La patro petis la filon fari sian laboron (de la filo) Отец попросил сына сделать свою работу (сына); La patro petis la filon fari lian laboron (de la patro) Отец попросил сына сделать его работу (отца).

5-7. Глаголы в условном наклонении имеют во всех формах окончание -us: mi komprenus ‘я понял бы’, ili komprenus они поняли бы; Ĉu mi povus peti vin pri tio? Условные придаточные предложения присоединяются к главному при помощи союза se ‘если’: Se mi povus, mi venus al vi Если бы я смог, я пришёл бы к тебе; Se vi scius Esperanton bone, vi povus legi tiun ĉi leteron.

5-8.Наречия: ankoraǔ ‘ещё’, jam ‘уже’, certe ‘уверенно’, ‘точно’; ‘конечно’, ‘несомненно’, ‘верно’ (certa ‘уверенный’, ‘несомненный’, ‘точный’, ‘определённый’): Li diris ankoraǔ kelkajn vortojn; Ŝi estas jam nejuna; Certe, por esti sana, necesas vivi en ĝojo.

5-9. Иногда, для придания динамичности, в высказываниях пословичного типа связка estas может опускаться: Kio (estas) mia, tio (estas) bona ‘Что моё, то хорошее’.

Словообразование

5-10. Суффикс -ul- означает лицо, характеризующееся определённым свойством: junulo ‘юноша’, milionulo ‘миллионер’, profesiulo ‘профессионал’, belulino ‘красавица’, samaĝulo ‘ровесник’, multinfanulino ‘многодетная мать’.

5-11. Суффикс -an- означает «житель, член коллектива, последователь»: moskvano ‘москвич’, urbano ‘горожанин’, partiano ‘член партии’, kursano ‘курсант’, samklubano ‘одноклубник’.

5-12. Приставка ge- означает совместность лиц обоего пола: patro + patrino = gepatroj ‘отец + мать = родители’, filo(j) filino(j) = gefiloj. Если в данной ситуации принадлежность упоминаемых лиц к разным полам несущественна, то приставка ge- может опускаться: La instruisto petas la lernantojn (= gelernantojn) respondi al liaj demandoj.

5-13. Приставки и суффиксы могут играть роль корней и образовывать новые слова: ano ‘член (коллектива)’, ‘житель’, ‘последователь’, mala ‘противоположный’, eta ‘маленький’ – etulo ‘малыш’ – etulino ‘малышка’, ree ‘опять’, ‘снова’.

Ni parolas pri familio

— Kiel vi fartas, geamikoj?

— Dankon, bonege!

— Mi estas tre ĝoja. Anatolo, kiomjaraj estas viaj gefamilianoj?

— La plej aĝa el ni estas mia avino. Ŝi havas ĉirkaǔ sesdek jarojn. La patro estas pli aĝa, ol la patrino. Mi estas la plej juna el niaj gefamilianoj.

— Nina, mi petas vin rakonti pri via patro.

— Mia patro laboras kiel elektristo. Matene li iras en la uzinon kaj laboras tie ĝis la dek-sepa horo. Post tio li revenas hejmen. Dum tuta sia vivo li laboris en la sama uzino.

— Andreo, kia estas via fratino?

— Ŝi estas bela, saĝa junulino kun bluaj okuloj kaj blondaj haroj. Ŝia nomo estas Olga. Antaǔ nelonge ŝi finis universitaton kaj nun ŝi loĝas kun sia edzo en alia urbo. Tial ni skribas leterojn unu al la alia. Ŝi skribas, ke ili vivas bone. Ili laboras kiel komputistoj.

— Kamarado Novikov, ĉu vi havas infanojn?

— Jes, mi havas filon. Li estas sana kaj forta etulo kun grandaj belaj okuloj. Li ĉion komprenas, sed dume li ankoraǔ ne parolas. Se li estus kelkajn monatojn pli aĝa, li, certe, jam parolus.

Задания

5.1. Что означают следующие слова?

Radiouzino; novulo; aktivulo; jubileulo; dujarulo; modulino; bluokululo; gejunuloj; internaciisto; direktorino; direktoredzino; direktorinedzo; papereto; petegi; kolĥozano; ĵuriano; aliplanedano; samklasano; malantaǔ; duonhoro; triope; kelkoble pli; reformi; ĝisvivi; alfari; alivorte; antaǔdiri; ĉirkaǔiri; dumviva; ellabori; kunulo; tiea; pridemandi; postskribo; petskribo; patronomo; okulharoj; hejmsidulo; patrina; urbo-heroo; trijara; triajara.

5.2. Переведите сочетания:

patroj kaj filoj; antaǔ tri tagoj; ĉirkaǔ la urbo; havi ĉirkaǔ cent rublojn; eliri el la hejmo; reveni hejmen; li estas la plej forta el ni; post la laboro; fini post unu horo; sidi sur ĉevalo; ĝis la fino; ĉe la filo; domo kun naǔ etaĝoj; tio estas al vi de mi; informi per telegramo; multo da amikoj; veni por longa tempo; inter kvar muroj; dum matenoj; forta pri matematiko; specialisto pri fiziko; certa pri ŝia alveno; ĝoji pri letero; kontrolo de medicinistoj pri malsanuloj; lekcio du horojn longa; filino dek kvar jarojn aĝa; ira-revena bileto.

5.3. Переведите фразы:

Kiu vivos, tiu vidos.

Kion vi volas, tion vi povas.

Kia edzino, tia edzo.

Kiom da demandoj, tiom da respondoj.

Kie estas sano, tie estas belo.

De kie vi venas, tien vi revenas.

Tio estas certa, kiel duoble du estas kvar.

Unu malsaĝulo povas fari tiel multe da demandoj, ke ilin ne povos respondi dek saĝeguloj.

Kiu ne iras antaǔen, iras malantaǔen (V. G. Belinskij).

Tia estas la vivo.

La vivo instruas nur tiujn, kiuj ĝin lernas (V. O. Kluĉevskij).

Kaj la vivo estas bona, kaj vivi estas bone (V. V. Majakovskij).

Estas pli facile fari pli multe, ol la samon.

Pli bone esti juna avo, ol maljuna patro.

Unu saĝo estas bona, du estas pli bonaj.

Li ne estas el la plej grandaj saĝuloj.

Li faris sian kaj lian laborojn.

Kiam vi ellernis Esperanton?

– Tiam mi estis ankoraǔ studento de la unua jaro.

Mi lernis Esperanton dum tri monatoj, poste mi skribis samtempe ĉirkaǔ dek leterojn al geesperantistoj kaj tial mi havis kelkajn leter-amikojn; kvar el ili skribas al mi ĝis nun.

Saĝo estas antaǔvido (Terenco).

Kial vi ree telefonis al mi?

– Kun vi tre volus paroli pri la laboro de la Esperanto-klubo redakcianino, kies familinomo estas Vasiljeva.

Ŝi diris, ke necesas veni morgaǔ tage, sed plej bone jam matene.

– Kien?

– En la redakcion de la vespera gazeto:

la kabineto de Galina Aleksandrovna estas en la kvina etaĝo.

Mi tute ne komprenas tion.

Mi ne tute komprenas tion.

La tempo venos – ni ĉion komprenos.

Estas bone, se hundo estas amiko, sed malbone, se amiko estas hundo.

Cent amikoj estas malmulte, unu malamiko estas multe.

Duona amiko estas ankaǔ duona malamiko.

Estas necese multe lerni por kompreni, ke vi scias malmulte (M. Montaigne/Montenj).

Scio estas forto (F. Bacon/Bekon).

Amiko de amiko estas ankaǔ amiko.

Ĉio havas finon.

5.4. Переведите на эсперанто:

Мой отец – рабочий.

Ему 48 лет.

Он работает на мебельной фабрике.

Моя мать – учительница.

Она преподаёт математику.

У неё светлые волосы и голубые глаза.

Мой брат окончил недавно институт в Петербурге.

Теперь он живет в Иваново, поэтому мы пишем друг другу письма и разговариваем по междугородному телефону.

Он физик.

Его жена – инженер.